سید علی دوستی موسوی خبرنگار اطلاعات نوشت: نیشکر باهمه شیرینی اگر لب بگشاییپیش نطق شکرینت چو نی انگشت بخاید“سعدی” “ابوهاشم” دستهایی بزرگ وزمخت دارد؛ برخلاف لحن دوستانه ونگاه گرم وگیرایش که پشت چشم های میشی اش پنهان شده است.او یکی از کارگرانی است که درهوای بهاری این روزهای شوشتر دراطراف کمباین مخصوص برداشت نیشکرکار […]
سید علی دوستی موسوی خبرنگار اطلاعات نوشت:
نیشکر باهمه شیرینی اگر لب بگشایی
پیش نطق شکرینت چو نی انگشت بخاید
“سعدی”
“ابوهاشم” دستهایی بزرگ وزمخت دارد؛ برخلاف لحن دوستانه ونگاه گرم وگیرایش که پشت چشم های میشی اش پنهان شده است.او یکی از کارگرانی است که درهوای بهاری این روزهای شوشتر دراطراف کمباین مخصوص برداشت نیشکرکار می کند وبرخلاف روزهای دیگر،گرما چندان کلافه اش نمی کند.قبلا کارگردروکننده نیشکر بوده که با مکانیزه شدن کشت،نوع کارش هم تغییر کرده است.
بالهجه خوزستانی ودرحالی که برگ های نیشکر ریخته برزمین را باپاهایش کنار می زند، می گوید: وی ادامه می دهد: خداراشکر! سخت است اما می گذرد؛ مثل بقیه مردم. همین ساقه های نیشکرمنبع برکت است وهمه چیزش استفاده می شود.خیلی جاها این را ندارند. گیاه نجیبی است این نیشکر.حتی وقتی با داس به جان ساقه اش می افتی، انگار می فهمد که دیگر وقتش است؛ زیاد خسته ات نمی کند.
اینجا خوزستان است؛ شوشتر
خوزستان، پس از استان تهران، دارای بالاترین میزان تولید ناخالص در میان استان‌های ایران است؛ زرخیز به تمام معنی. با این حال این استان زری دارد که شیرین است وشکرشکن! شکری که بیشتر از نیشکر وکمتر ازچغندر قند تولید می شود و این استان را به قطب تولید شکر ایران وچه بسا خاورمیانه تبدیل کرده است.
یافته های تاریخی هم این گونه می گویند؛ بعضی از مورخین عقیده دارند که برای اولین بار نیشکر در زمان داریوش اول در اوایل قرن هفتم قبل از میلاد مسیح از هندوستان به ایران انتقال یافته است.
نکته جالب آنکه استخراج شکر خام از نیشکر و تصفیه آن را هم به ایرانیان نسبت می‌دهند. بر این اساس شکر ایران، عربستان، حجاز و حتی ترکستان از طریق منطقه خوزستان تأمین می‌شد اما با حمله اعراب به ایران وویرانی های به بار آمده؛ بخصوص دردوره عباسیان، کشت نیشکر روبه افول گذاشت و تابعد از پایان جنگ جهانی دوم و کارشکنی های شرکت سابق نفت ایران–انگلیس درباره احداث کارخانه تولید شکر درایران پایان نیافت.
با این حال تلاش ها ومطالعات اولیه احیای مجدد کشت نیشکر ایران به سال ۱۳۱۶ هجری شمسی بر می‌گردد که دولت ایران تصمیم به احیای این زراعت گرفت و در این راستا،شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت تپه به عنوان اولین تولید کننده شکر از نیشکر در ایران در هجدهم آذر سال ۱۳۴۰ افتتاح شد و درادامه، مطالعات دومین واحد کشت و صنعت نیشکر ایران در سال ۱۳۵۰ آغاز و پس از چند سال، فعالیت اجرایی آن در سال ۱۳۵۴ شروع شد.
مرکز این کشت وصنعت، شهرستان شوشتر در کیلومتر ۱۷ جاده دزفول است. شوشتری که تا اوایل دوره پهلوی به جای اهواز مرکز استان خوزستان بود؛ شهری که به تنهایی ۱۴میراث جهانی ثبت شده در فهرست یونسکو را در خود جای داده و به عنوان «پایتخت سازه‌های آبی جهان» شناخته می‌شود.
اولین بهره برداری این شرکت که “کشت و صنعت کارون” نامیده شد، در سال ۱۳۵۶ اتفاق افتاد و در حال حاضـر بزرگترین واحـد کشت و صنعت نیشکر خاورمیانه به حساب می آید.
هم اکنون، کشت و صنعت کارون که بزرگترین واحد کشاورزی تک محصولی ایران است ،قادر به تأمین حدود ۲۵ درصد شکر مورد نیاز کشور است.
این مجموعه با داشتن حدود ۲۵۰۰ نیروی مستقیم و همچنین حدود ۷۰۰۰ نفر در قالب چندین شرکت پیمانکاری، با احتساب افراد تحت تکفل، حدود ۴۰۰۰۰ نفر بطور مستقیم و غیر مستقیم از این شرکت ارتزاق می کنند که تأثیر اقتصادی و اجتماعی بزرگی بر منطقه شمال خوزستان دارد.
بااین حال کشت وصنعت کارون دوران پرفراز ونشیبی را طی کرده وفقط چند سالی است که به نوعی آرامش همراه با توسعه دست یافته وموفق شده از یک شرکت زیان ده حاشیه ای به شرکتی سودده که موفق به پرداخت تمام بدهی هایش شده، تبدیل شود ورویاهای جدیدی را درسربپروراند.
درواقع با شروع جنگ تحمیلی ،کشت وصنعت کارون از نزدیک در معرض آثار وسیع جنگ قرار گرفت. صرف نظر از هفت بار بمباران که به سازه های کشت وصنعت کارون آسیب زد، تبعات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جنگ فعالیت شرکت را به صورت عمیق و همه جانبه تحت تأثیر قرار داد.
جریان و سمت و سوی اقتصادی فعالیت طرح به صورت اساسی به سمت مسئولیت نسبت به پاسخگوئی مشکلات ناشی از جنگ در منطقه سوق یافت و کارون به عنوان مهمترین نهاد اقتصادی منطقه از یک نهاد با اهداف اقتصادی، به یک نهاد حاکمیتی متصدی مشکلات منطقه تبدیل و این انحنا در سیاست حاکم بر رفتار شرکت که به اجبار بر آن تحمیل شده بود، سر آغاز مشکلات پیچیده بعدی شد.
از زیان دهی تا احیای دوباره
کشت وصنعت کارون تا سال ۹۵ به شدت زیان ده بود واین زیان دهی تا بدانجا پیش رفته بود که گاه ایده انحلال یا رهاسازی آن به ذهن مدیران وقت می رسید.
براساس آمارهای موجود، میزان زیان این شرکت به ۳۳۰۰میلیارد تومان بالغ می شد.
مدیرعامل کشت و صنعت کارون دراین باره به خبرنگارانی که برای بازدید از این طرح به شوشتر سفرکرده بودند،می گوید:کارون تا سال ۹۵ زیان می داد وبالاترین زیان عملیاتی آن درسال ۹۳ ثبت شد.
عبدالمجید میرزاپور می افزاید: وقتی ۹ سال پیش درمقام مدیرعاملی این مجموعه قرارگرفتیم،فقط یک هزار میلیارد تومان به بانک ها بدهی داشتیم ویکی از بزرگترین بدهکاران سازمان تامین اجتماعی بودیم. دریک قلم کوچک، بدهی ما بابت آب، برق وگاز ۷۴میلیارد تومان بود.
وی تصریح می کند: اما با تلاش هایی که انجام شد؛ بخصوص با اجرای شیوه های جدید درآمدی توانستیم از سال ۹۵ اولین سود عملیاتی شرکت کشت وصنعت کارون را تولید کنیم واکنون ۲ سال است که تمام زیان انباشته شرکت جبران شده و توانسته ۱۴۰۰میلیارد تومان سود خالص تولید کنیم وبه تبع آن به فکر توسعه واجرای طرح های جدید برای افزایش تولید شکر وکمک موثر به خوکفایی شکر در کشور باشیم.
مدیرعامل کشت و صنعت کارون ادامه می دهد: ما طرح هایی را به منظور افزایش کشت نیشکر و چغندر قند درحال اجرا داریم که پایه واساس این طرح ها افزایش تولید با همین اراضی موجود و صرفه جویی درمصرف آب است. ما دراین راستا اولین طرح پایلوت برای آبیاری زیرسطحی را در۱۰۰هکتار از اراضی اجرا کرده ایم. ویژگی آبیاری زیر سطحی این است که آب را از زیرزمین به ریشه گیاه می رساند وعلاوه برصرفه جویی، جلوی رشد علف های هرز و بارور شدن تخم های آن در سطح خاک را می گیرد.
وی می گوید: همچنین ما درحال افزایش ظرفیت کارخانه های جانبی این کشت وصنعت وافزایش بهره وری آن هستیم. هم اکنون ما ۹ کارخانه درکشت وصنعت کارون داریم وقراراست با همکاری برخی کشورهای اروپایی این کارخانه ها را به گونه ای دومنظوره کنیم که برای تولید همزمان شکر از نیشکر وچغندر قند کارکنند.
میرزاپور اضافه می کند:ما بزرگترین مجموعه کارخانه های تولید شکر درخاورمیانه هستیم که ظرفیت تولیدمان ۴۵۰۰ تن است اما این ظرفیت کافی نیست وما ۲ کارخانه، هر کدام به ظرفیت ۱۰ هزار تن لازم داریم تا به تحقق هدف خودکفایی کشور در تولید شکر دست یابیم.
وی خاطرنشان می کند: شاید برایتان جالب باشد که ما درشوشتر هم زمین کافی وهم متقاضی فراوان برای افزایش کشت نیشکر داریم؛ اما چون کارخانه نداریم نمی توانیم ظرفیت کشت را گسترش دهیم. البته کمبود کامیون برای حمل ونقل هم مشکل بزرگ دیگری است که داریم. چون با افزایش ظرفیت کشت، هر دقیقه چهار دستگاه کامیون باید از خوزستان تردد کند که چنین ناوگانی وجود ندارد.
مدیرعامل کشت و صنعت کارون می افزاید: زمانی که کشت وصنعت کارون تاسیس شد، همزمان دو کشت وصنعت دیگر، یکی در سائوپائولو برزیل ودیگری در سودان هم ایجاد شد. بازدیدهای اخیر ما از این دو مجموعه نشان داد که آنها دراین مدت توانسته اند ظرفیت تولیدشان را به هفت برابر افزایش دهند اما ما بخاطر وقوع جنگ تحمیلی، تحریم واز همه مهمتر ضعف مدیریت توانسته ایم حداکثر ۷۵ درصد از ظرفیت اولیه طراحی شده برای تولید شکر درکارون را محقق کنیم.
وی تصریح می کند: اگرفقط موانع را از جلوی پای ما بردارند می توانیم بانک مرکزی را هم بخریم! ما به هیچ چیز نیاز نداریم زیرا خداوند درخوزستان همه چیز به ما داده است. ظرفیت کنونی تولید شکر ما حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار تن است که با رفع موانع می تواند تا ۳۵۰ هزار تن افزایش یافته وبه تنهایی ۲۰ تا ۲۵ درصد نیاز کشور به شکر را تامین کند.
شکر از ۲۷۵ هزار هکتار فعلی شده وکارخانه های کم ظرفیت یا تعطیل شده را احیا کند. البته ما بیکار ننشسته ایم ومثلا اکنون کارخانه ساخت کاغذ را تا یک سال آینده فعال خواهیم کرد. همچنین برای تولید نوع جدیدی از سوخت بخاری از تفاله نیشکر با برخی شرکت های دانش بنیان اروپا وچین درحال مذاکره هستیم.به علاوه، برنامه افزایش تولید نیشکر درهکتار از ۷۲ تن فعلی به ۱۰۰ تن را دردست طراحی است.
وی مشکلات برنامه ریزی درزمان تخصیص آب را یکی از مهمترین چالش های کشت وصنعت کارون ذکر کرده و می افزاید: گیاه نیشکر هم ۹ تا ۱۱ روز یکبار آب می خواهد واگر این زمان بندی مثلا به ۱۴ تا ۱۵ روز یکبار تغییر کند یا وسط دوره آبیاری جریان آب قطع شود،گیاه نمی تواند رشد کند.
خودکفایی شکر ساده است، اگر…
در همین زمینه دکتر پیمان حصادی مجری طرح گیاهان قندی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه کشور ظرفیت زیادی برای خودکفایی شکر دارد، می گوید: به دلیل کافی نبودن تعداد کارخانه‌ها و توزیع نامناسب آنها که در استان‌های مختلف قرار گرفته است، امسال به بسیاری از کشاورزان اجازه کشت چغندر قند را ندادیم.
وی اظهار داشت: شرایط تولید کشور برای خودکفایی در تولید شکر فراهم است،اما در این میان توسعه نیافتگی صنایع تبدیلی و تکمیلی به طوری که برخی کارخانه‌ها خارج از استان‌های تولیدکننده چغندرقند و نیشکر هستند، مانع جدی است.
به گفته حصادی، در حالی که تولید چغندر قند و نیشکر در استان‌هایی مثل خوزستان متمرکز است، اما کشاورزان مجبور هستند تولید مازاد خود را به صنایع تبدیلی و تکمیلی در خارج از استان ارسال کنند که هزینه‌های تولید آنها را افزایش می‌دهد.
وی اظهار می دارد: در سال جاری برای کشت ۵۰ هزار هکتار چغندر پاییزه متقاضی داشتیم که به دلیل کافی نبودن ظرفیت صنایع، اجازه کشت به آنها ندادیم. مجری طرح گیاهان قندی وزارت کشاورزی ادامه می دهد: با وجود اینکه محصول نیشکر را آب‌بر عنوان می‌کنند.اما به دلیل اینکه از ابعاد مختلف این گیاه استفاده می‌شود با افزایش بهره‌وری این محصول، استحصال شکر از نیشکر را ادامه خواهیم داد.
حصادی در پاسخ به اینکه فکر می‌کنید خودکفایی شکر چه زمانی محقق شود، اضافه می کند: برنامه‌های تولید از همه نظر آماده است، اما تنها مانع اصلی صنایع هستند که اگر برطرف شود حتی امسال هم می‌توان شکر را به اندازه نیاز کشور تولید کرد.
به گفته وی، سالانه یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن شکر در کشور تولید می‌شود که فقط ۵۰۰ هزار تن با خودکفایی فاصله وجود دارد و توسعه کشت پاییزه که پیش از این مرسوم نبود ما را به خودکفایی می‌رساند.
مجری طرح گیاهان قندی تأکید می کند: متأسفانه بروکراسی اداری مانع و مشکل اصلی است به طوری که دو سال طول کشیده تا یکی از کارخانه‌ها مجوز دو منظوره شدن را بگیرد.اگراین گونه موانع برطرف شود، باورکنید که دستیابی به خودکفایی کشور درتولید شکر ساده ترازآن چیزی است که تصور می شود.
