حمام‌های سنتی چهارگانه از اجزای اصلی مجتمع‌های «گردشگری سلامت» هستند، این نوع حمام‌ها با الگو از طب سنتی ایرانی اسلامی خاصیت درمانی دارند و علاوه بر این باتوجه به معماری سنتی ایرانی باعث جذب گردشگر و درآمد ارزی نیز خواهند شد.
بیش از دو دهه است که همه درباره گردشگری سلامت صحبت می‌کنند، همه. از مدیران وزارت میراث‌فرهنگی تا وزارت بهداشت، از نمایندگان مجلس تا فعالان بخش خصوصی در صنعت گردشگری، از مدیران بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تا مدیران دفاتر خدمات سفر و آژانس‌داران؛ هر کدام محدود و از دیدگاه خود مفاهیمی را بیان و مسائلی را مطرح می‌کنند،
اما هیچکدام الگویی بومی مبتنی بر ظرفیت‌های دانش و فناوری مدرن پزشکی تا ظرفیت‌های طبیعت و گردشگری طبیعی کشور، اما هیچ‌کس از ظرفیت‌های درونی مانند طب سنتی ایرانی و اسلامی و لزوم ارائه الگوواره برای توسعه گردشگری سلامت سخن نمی گوید، حتی هیچ‌کس توضیح نمی‌دهد که فرایند ورود، درمان، خروج یک متقاضی گردشگری سلامت چگونه است و چگونه باید باشد تا بتواند مفهوم واقعی گردشگری سلامت به آن اطلاق شود، این در حالی است که آمار شفافی در حوزه گردشگری سلامت وجود ندارد که چه سهمی از درآمد گردشگری سلامت به بخش درمان تعلق می‌گیرد و چه سودی برای صنعت گردشگری دارد.
به طور کلی تا امروز آنچه در چرخه صنعت گردشگری سلامت کشور ثبت می‌شود، بیماران خارجی هستند که صرفا برای بهره‌مندی از هزینه‌های بسیار پایین خدمات درمانی در ایران نسبت به کشور خود، آن هم به دلیل آنکه یارانه‌های پرداختی به دارو و درمان داده می‌شود، فقط به ایران سفر می‌کنند، این رفت‌وآمدها معمولا از مبدا توسط شرکت‌ها یا واسطه‌هایی که مستقیم با بیمارستان‌های خصوصی در ارتباط هستند برنامه‌ریزی می‌شود و اصلا اجزا و زنجیره خدمات گردشگری هیچ منفعتی از این فرایند ندارند.
سوال اینجاست آیا روند کنونی گردشگری سلامت در کشور استاندارد است؟ آیا نوع خدمات اقامت و پذیرایی یک گردشگر سلامت با دیگر گردشگران نباید تفاوت داشته باشد؟ آیا نباید برای گردشگری سلامت مجتمع‌ها، مراکز تخصصی استاندارد با الگوی دهکده سلامت مبتنی بر طب سنتی ایرانی و اسلامی احداث شود؟ پاسخ این سوالات هرچه باشد آنچه اهمیت دارد ارائه یک الگوی استاندارد است، و اینکه چگونه از طب سنتی ایرانی اسلامی -که جذابیت‌های منحصر به فرد خود را دارد- برای توسعه گردشگری سلامت می‌توان بهره گرفت؟ در این زمینه با دکتر حسن اکبری عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی و متخصص طب سنتی ایرانی اسلامی، گفت‌وگو کردیم.
پزشکی یکی از راه‌های نفوذ و تاثیر فرهنگی در جهان است
دکتر اکبری با بررسی تاریخچه تاثیر پزشکان در جوامع محلی اظهار داشت: از قدیم پزشکی و درمان یکی از راه‌های نفوذ و تاثیر فرهنگی در دنیاست، اگر ۷۰درصد مردم آفریقا مسیحی هستند به خاطر حضور پزشکان مسیحی است، روحانیون کلیسا همراه با پزشکان به آفریقا می رفتند و با همین رویکرد مردم این قاره را به دین مسیح دعوت کردند و دین خود را توسعه دادند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی توضیح داد: نام بیمارستان «مسلمین» شیراز، پیش از انقلاب «مرسلین» بود،مسیحیان آن را ساخته بودند، بیماران را رایگان درمان می کرد، روز آخر به بیمار یک دست پیراهن و کت و شلوار شیک، یک جفت کفش و جوراب هدیه می دادند، در لحظه آخر کشیش می آمد و پنج دقیقه با آنها حرف می زد و می گفت «ما از طرف دین عیسی مسیح آمدیم تا شما را درمان کنیم» بعد آنها را به خوبی و خوشی بدرقه می کردند و یک خاطره خوش در ذهن آنها می گذاشتند، کشیشان و پزشکان مسیحی این روش را در اغلب کشورهای جهان اجرا می کردند، البته در ایران که سابقه غنی دارد و مردم ما تابع واقعی اسلام هستند، خیلی نتوانستند نفوذ کنند و مردم را مسیحی کنند، اما در سرزمین های بکر که دین و مذهب الهی ریشه دار ندارند، در کشورهای آفریقایی یا در میان هندوها، اقوام و قبیله های بت پرست خیلی موفق بودند، اتفاقا جومو کنیاتا -اولین رئیس‌جمهور کنیا پس از استقلال این کشور (۱۸۹۱-۱۹۷۸) – گفته بود «وقتی مبلغین مذهب به سرزمین ما آمدند در دستشان کتاب مقدس داشتند و ما زمین‌هایمان را داشتیم. پنج سال بعد، ما در دستمان کتاب مقدس داشتیم و آنها زمین‌هایمان».
اولین گام درمان، اصلاح سبک زندگی است
دکتر اکبری با اشاره به نسخه درمانی حکیم ابن سینا توضیح داد: اولین گام برای درمان، اصلاح سبک زندگی است و از هوای پاک و سالم شروع می شود، بر اساس توصیه ابن سینا برای درمان بیمار اول باید سبک زندگی او را بررسی و تغییر داد، اما در مرحله اول هوای سالم نیاز است، ابن سینا در زمانی این را گفته است که آلودگی هوا وجود نداشت، پس یک مجتمع گردشگری سلامت باید در منطقه‌ای که هوای پاک وجود دارد، احداث شود.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: انسان بدون غذا ممکن است تا یک ماه هم زنده بماند، حتی بدون آب هم ممکن است یک هفته زنده بماند، اما بدون هوا یک انسان سالم و قوی حداکثر ۵ دقیقه می تواند زنده بماند، اولین غذای سلول هواست و اگر آلوده باشد فرد را به سرعت مسموم می کند. هوای آلوده به دود گازوییل و گرد و غبار، خطر بیشتری از آب و غذا آلوده برای انسان است.
وی با بیان اینکه غذا هم برای سلامت انسان و هم برای درمان بیمار مهم است، تصریح کرد: غذای یک دست و پاک و طبیعی، سلامت و روند درمان انسان را تضمین می‌کند. در یک مجتمع گردشگری سلامت، غذاهای سنتی باید یگانه و سالم و بر اساس طب ایرانی و سنتی تهیه شود، در یک دهکده سلامت خورش قیمه، قورمه سبزی، کباب ایرانی که غذاهای ایرانی هستند باید با گوشت گوسفند که به صورت طبیعی با علوفه سالم پرورش یافته آماه شود، قطعا باید روغن نباتی صنعتی حذف و روغن‌هایی مانند زیتون و ارده کنجد یا روغن حیوانی خالص جایگزین شود، بیمار دیابتی که یک تا ۴۰ روز در دهکده سلامت اقامت دارد، خوراکش اصلاح می‌شود، سلول‌های بدنش سالم سازی می‌شوند.
موسس دهکده سلامت به شرایط عادی‌سازی و طبیعی‌سازی سلول‌ها اشاره کرد و گفت: در این روش با هوای سالم، غذای سالم، نوشیدنی سالم سلول‌های آسیبب‌دیده را به حالت طبیعی برمی‌گردد، در حالی که انسان غرق شده در زندگی صنعتی از غذاهای ناسالم صنعتی تغذیه می‌کند، روغن جامد و مایع صنعتی، نمک آلوده، برنج‌های آلوده، به سیستم سلولی آسیب می‌زند، گوشت گاو و سالاد برای گوارش ما ناسازگار است، باید در مجمتع‌های گردشگری سلامت برای درمان کامل بیمار در کنار غذای سالم و پاک، زیتون و سبزی خوردن سالم تجویز شود.
دم‌نوش‌های ایرانی انرژی‌بخشند، اما چای تخدیری است
دکتر اکبری با بیان اینکه درمان بیمار در دهکده سلامت یک زنجیزه کامل است، گفت: باید از همان مرحله اول در اصلاح سبک زندگی و شیوه خوراک، چای سیاه و سبز، چای ایرانی و خارجی، چای کمرنگ و پررنگ را از فهرست نوشیدنی‌ها حذف شود، چای انرژی سلولی را کاهش می‌دهد، دم‌نوش‌های ایرانی مانند گل گاوزبان، زعفران، دارچین، نعنا، پونه، آویشن، هل، بادرنجبویه، بنفشه جایگزین کردیم. آرامش چای آرامش تخدیری است، اما دم‌نوش‌های ایرانی آرامش انرژی بخش دارند.
متخصص طب سنتی ایرانی اسلامی به اهمیت خواب در اصلاح سبک زندگی اشاره کرد و گفت: ائمه اطهار (ع) بر «زود خوابیدن» در شب تاکید دارند، متاسفانه در فرهنگ شهری و صنعتی شدن دیر خوابیدن رواج پیدا کرده است، نماز عشا به «نماز خفتن» مشهور است، یعنی نمازگزار بعد از ادای نماز می‌خوابد، زمان آن تقریبا یک و نیم تا ۲ ساعت بعد از نماز مغرب است، در دهکده سلامت ساعت خواب حدود ساعت ۲۱ است که برای میهمانان دهکده تجویر می‌شود. این نوع الگوها می‌تواند به درمان بیمار کمک کند.
وی گفت: دانشمندان معتقدند «ارزش خواب اول شب (از حدود ۲۱ تا ۲۴) به این علت که هورمون رشد و ملاتونین ترشح می‌شود معادل ۱۰ ساعت خواب است»؛ سه ساعت خواب معادل ۱۰ ساعت. یعنی نیمه‌شب بهترین زمان برای فکر کردن، اندیشیدن، تدبیر و تدبر، برنامه‌ریزی و مطالعه و تحقیق است. برای آن زمان برنامه‌ریزی کردیم، ما در دهکده سلامات در پشت بام محل اقاماتگاه امکان رصد آسمان و تماشای ستاره‌ها، سیاره‌ها و صور فلکی با تلسکوپ را فراهم کردیم و راهنمای آسمان ستاره‌ها و صور فلکی را توضیح می‌دهد.
موسس دهکده سلامت گفت: ابن سینا بر ورزش تاکید دارد و آنرا از مهمترین تدابیر می‌داند، او معتقد است با ورزش بیماری‌هایی را می‌توان درمان کرد که با روش‌های پزشکی ممکن نیست، یک مجتمع گردشگری سلامت اگر می‌خواهد اصولی عمل کند باید برنامه ورزش‌های آموزش اسب‌سواری، گردش با اسب، حتی کالسکه‌سواری، شنا و ورزش‌های آبی، امکانات ورزش‌های گروهی و انفرادی را فراهم کند، احداث زورخانه سنتی برای ورزش باستانی علاوه بر جاذبه فرهنگی-ورزشی، شیوه‌ای درمانی است.
ارتفاع و طبقات باعث اضطراب می شود
دکتر اکبری با بر ضرورت توجه به معماری اصیل ایرانی در طراحی یک مرکز گردشگری سلامت گفت: نهایت ارتفاع برای یک بنای اقامتی دو یا سه طبقه است، افزایش ارتفاع و طبقات باعث اضطراب انسان می‌شود، اروپایی‌ها چند طبقه‌سازی را وارد ایران کردند، عالی‌قاپوی قزوین (دوره شاه طهماسب) دو طبقه است، اما عالی‌قاپوی اصفهان (دوره شاه عباس) بنایی ۶ طبقه است، حکیمان معتقدند «انسان از زمین که جدا می‌شود دچار اضطراب می‌شود»، تفاوت خوابیدن روی تخت و زمین همین است، به همین دلیل اتاق‌های اقامتگاه‌های گردشگری سلامت باید به صورت «زمین‌خواب» طراحی شوند، زیرا باعث آرامش بیشتر انسان خواهد بود.
موسس دهکده سلامت با تاکید بر سلامت ساز و کار گوارش (جذب و دفع) اظهار داشت: یبوست مادر بیماری‌هاست، ابن سینا معتقد است «شکم انسان باید سه تا پنج بار در روز کار کند»، البته برخی هم می‌گویند دو تا پنج بار، در حالی که در طب جدید روزی دو بار در روز یا دو روز یک بار همچنین روزی سه بار یا سه روز یک بار را طبیعی می‌دانند؛ که اصلا طبیعی نیست، روزی یک بار هم باید درمان شود.
معماری دهکده سلامت با الهام از طبیعت
دکتر اکبری درمان بیماری‌ها و استرس‌های روحی و روانی را هم ضروری دانست و گفت: گردشگری سلامت باید به موضوعات غم، شادی، افسردگی، امید، یاس و نگرانی که جز اعراض نفسانی است،توجه ویژه داشته باشد، یک مرکز گردشگری سلامت باید در فضایی به دور از هیاهو احداث و حتما به طراحی فضای سبز، معماری نور، رنگ‌بندی اجزا و بناها، اتاق‌ها و تجهیزات و تاسیسات توجه شود؛ استفاده از رنگ‌های اخرایی، آبی، سبز و رنگ چوب که که از طبیعت الهام گرفته شده است؛ به آرامش روانی گردشگران و بیماران کمک می‌کند، اٌخراییِ رنگ پوست انسان است مناسب برای رنگ دیوارهاست؛ آبی فیروزه‌ای کاشی‌ها رنگ آب و آسمان است، رنگ چوب درها و سبزی درختان همه رنگ طبیعت است، این رنگ‌ها اعراض نفسانی انسان را از بین می‌برد.
موسس دهکده سلامت توضیح داد: زود خوابیدن و ماندن در مکانی آرام به دور از استرس باعث می‌شود اعضای داخلی بدن شارژ شود، اتمسفر و فضای آرام با آب و هوا و غذای سلامت و فضای معنوی مانند ادعیه و مناجات روند درمان بیمار را سریعتر می‌کند.
جامعه از فواید نمک معدنی آگاهی ندارد
دکتر اکبری گفت: دهکده سلامت با همه اجزا در مساحت یک هکتاری احداث شده و برای الگو و نمونه است، می‌توان دهکده‌های سلامت ۱۰ هکتاری ایجاد کرد، به جوانان بومی محل میدان داد، در این مجموعه‌های ۱۰ هکتاری می‌توان امکان کشاورزی، دامداری، پرورش گیاهان دارویی، کارگاه‌های فراوری محصولات و مواد غذایی طبیعی ایجاد کرد؛ محصولات غذایی از نان تا خوراک‌های سنتی محلی می‌تواند در همین مجموعه‌های گردشگری سلامت تولید شود.
وی به الگوی بهره‌روی مناطق بیابانی کشور اشاره کرد و گفت: در یک مرکز گردشگری سلامت با الگوی دهکده سلامت در منطقه بیابانی، می‌توان شتر پرورش داد، این حیوان شگفت‌انگیز آب بسیاری کمتری (حدود یک دهم گاو) مصرف می‌کند، گوشت و شیر شتر بسیار به مزاج انسان سازگار است، از طرفی نمک معدنی طبیعی استفاده شود، نمک طبیعی معدنی ایران در دنیا بسیار مصرف می شود در صورتی خود ما از فواید آن آگاهی نداریم و مصرف نمی کنیم.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: ۶۰ گرم نمک طبیعی ایران با نام تجاری (PERSIAN SALT)در فرانسه ۴ یورو فروخته می‌شود، اگر در این دهکده‌ها نمک طبیعی استخراج بسته‌بندی و صادر شود، سود سرشاری نصیب اهالی منطقه می‌کند، از طرفی مصرف آن خاصیت درمانی دارد.
موسس دهکده سلامت توضیح داد: نمک طبیعی همه عناصر لازم مانند آهن، کلسیم، پتاسیم، منیزیم دارد در حالی که نمک تصفیه شده فقط NaCl است که شیمایی است و نمک طعام نیست و ایران سرشار از معادن نمک طبیعی است، البته باید این نمک باید از عاری سرب، آرسنیک و جیوه باشد مواد سمی نداشته باشد، امکان شناسایی معادن نمکی عاری از این مواد، وجود دارد مجوز گرفته شود و صادر شود.
مراکز گردشگری سلامت دوستدار محیط زیست / شیر شتر درمان دیابت و رماتیسم
دکتر اکبری گفت: یک مجتمع گردشگری سلامت باید بر اساس الگوی توسعه پایدار و حفظ محیط زیست، گردشگری مسئولانه و احترام به فرهنگ بومی و محلی طراحی و ساخته شود. مجمتع‌های گردشگری سلامت می‌توانند مشکل بیکاری جوانان را حل کند، جوانان ناامیدی که قصد مهاجرت به خارج یا شهرهای بزرگ دارند، با قبول کار و مسئولیت می توانند بمانند و به جامعه خود خدمت می‌کنند، چرا باید مهاجرت کنند؟ در الگوی دهکده سلامت در مساحت یک هکتاری برای حدود ۵۰ خانواده که محلی و ساکن بومی هستند شغل و منبع درآمد ایجاد شده است.
موسس دهکده سلامت خاطرنشان کرد: مجتمع‌های گردشگری سلامت باید این قابلیت را داشته باشند که همه مواد غذایی مورد نیاز خود را به صورت طبیعی پرورش و تامین کنند، با ایجاد یک نانوایی می‌توان نان کامل (سبوس و جنین گندم) پخت کنند. نان کامل غنی از آهن و ویتامین‌های آ، دی، یی، کی و بی دارد، با این رویکرد می‌توان فرهنگ تغذیه گردشگران سلامت را اصلاح کرد.
وی توضیح داد: در ایران ۳۲ میلیون هکتار بیابان وجود دارد، اگر به نگاه فرصت به آن نگاه کنیم می‌توان در هر یک هکتار بدون آسیب به محیط زیست یک نفر شتر پرورش داد، همچنین گیاه خارشتر کشت کرد. در بیایان‌های ایران به صورت بالقوه می‌توانیم ۳میلیون نفر شتر پرورش دهیم که هرکدام در سال فقط ۱۰۰ میلیون تومان ارزش افزوده گوشت دارند، شیر شتر درمان دیابت، رماتیسم و ام‌اس، لوپوس است، از طرفی پشم و چرم آن بسیار ارزشمند است، قیمت محصولات کیف، کفش، پالتو و کمربند آن ۱۰ برابر محصولات چرم گاو است. گردشگران می توانند اینها را در مجتمع‌های گردشگری سلامت خریداری کنند و سوغات ببرند.
گیاهان دارویی هم درمان است هم سوغات
دکتر اکبری اظهار داشت: ایجاد مجتمع‌های گردشگری سلامت در استان‌های مرزی، امنیت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایجاد می‌کنند، اشتغال جوانان مانع مهاجرت به شهرهای بزرگ می‌شود، این مراکز اگر توامان محل اسکان و اشتغال آنها شود می‌توانند همان‌جا تشکیل خانواده دهند، همه امکانات رفاهی را به صورت ساده می‌توانند درون خود داشته باشد، الگوی دهکده گردشگری سلامت می‌تواند اقتصاد ایران را نجات دهد، جذب گردشگر و ارزآوری داشته باشد، پزشکان مشغول به کار می‌شوند، کشاورزی و دامداری هم رونق می‌گیرد.
موسس دهکده سلامت گفت: آمریکا با تولید ۴۵۰هزار هکتار زمین بزرگترین پرورش‌دهنده پسته جهان است، اگر فقط یک میلیون هکتار از ۳۲ میلیون هکتار بیابان ایران را به کشت پسته اختصاص دهیم، سطح زیر کشت ۲ برابر آمریکا می شود، با پسته‌کاری وسیع و شیوه آبیاری درست می توانیم درآمد ارزی ایجاد کنیم. در مجمتع های گردشگری سلامت بر اساس الگوی دهکده سلامت می‌توان گیاهان دارویی کشت و عسل تولید کرد که برای بیماران خواص درمانی دارد، برای گردشگران سوغات است.
وی افزود: در چین یک متر زمین وجود ندارد که برای آن برنامه توسعه در نظر گرفته نشده باشد، آن وقت ما هکتارها زمین بیابان، جنگل و مراتع داریم که رها شده است، ما می‌توانیم با حفظ محیط‌زیست دهکده‌های سلامت ایجاد کنیم، الگوی دهکده سلامت بر مبنای مثلث سلامت آماده است، هر کسی علاقه دارد می‌تواند از آن بازدید و الگوبرداری کنند.
به گزارش زیرنویس، هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره اعمال یداوی توضیح داد: این اعمال شامل روغن مالی، غمز، دلک، فصد تا زالو درمانی، حجامت، بادکش و ماساژ و آب درمانی تا جراحی کوچک و بزرگ است، که یکی از اجزا اصلی طب سنتی و گردشگری سلامت است. حمام‌های جوان‌ساز جاذبه گردشگری سلامت هستند، یک مجتمع گردشگری سلامت باید این نوع حمام‌ها را در چهار بخش گرم و خشک، گرم و تر، سرد و خشک، سرد و تر طوری طراحی کند که به صورت ۲۴ ساعاته فعال باشند، این نوع حمام‌ها که معماری سنتی ایرانی هستند، جاذبه گردشگری است و با خاصیت درمانی آن می‌توانند ارزآوری هم داشته باشد.
منبع:ایرنا
