زیرنویس- گروه هنر- عطیه موذن؛ برنامه های دغدغه مند و مطالبه گرانه تلویزیون این روزها به تعداد انگشت های یک دست هم نمی‌رسد. این میان حتما برنامه هایی که فارغ از هیاهو و سخنان شاذ رسانه ای به دنبال ارائه محتوایی به مخاطب هستند که هم سرگرم کننده باشد و هم مساله محور، مغتنم و […]
زیرنویس- گروه هنر- عطیه موذن؛ برنامه های دغدغه مند و مطالبه گرانه تلویزیون این روزها به تعداد انگشت های یک دست هم نمی‌رسد. این میان حتما برنامه هایی که فارغ از هیاهو و سخنان شاذ رسانه ای به دنبال ارائه محتوایی به مخاطب هستند که هم سرگرم کننده باشد و هم مساله محور، مغتنم و قابل دفاع هستند. «بی واسطه» با اجرای محمد دلاوری و تهیه کنندگی علی صدری نیا از جمله این برنامه هاست که فصل اول آن در چند ماه اخیر به پخش رسید و این روزها عوامل در حال ساخت فصل دوم هستند.
این مجموعه محصولی از سازمان اوج است که از شبکه یک سیما پخش شد. دلاوری در هر قسمت از برنامه سراغ یکی از موضوعات کلان کشور می رفت و در گفت‌وگو با مدیران نهادها و ارگان ها به مسائل مهم کشور می پرداخت و سعی می کرد در یک یا دو قسمت برنامه پرونده ای از هر اتفاق، مساله و سوژه را پیش روی مخاطب بگذارد، با مدیر مربوطه وارد بحث شود و حتی وعده هایی برای برطرف شدن بخشی از این مسائل برای آینده کشور بگیرد.
محمد دلاوری و علی صدری نیا مجری و تهیه کننده برنامه چندی پیش در زیرنویس حضور یافتند و از چالش ها و سختی های ساخت «بی واسطه» گفتند.
در ادامه بخش اول از این گفتگو را می‌خوانید:
*آقای دلاوری شما پیش از این، برنامه ای به نام «مدیر مسئول» داشتید، «بی واسطه» نسخه کامل تر آن محسوب می شود؟
محمد دلاوری: سال ۹۷ یعنی حدود پنج سال پیش آقای صدری نیا به من زنگ زد که قرار است برنامه ای داشته باشیم که در آن هر روز سراغ یک مسئول برویم و در حوزه آن فرد مسائلی مطرح شود. من آن زمان گفتم این طرح خیلی سخت است و اگر سراغ مهمانان و موضوعات مهم نرویم، ممکن است با این افرادی که هر روز در تلویزیون هستند، مقایسه شویم که انگار در حوزه های بی ربطی می چرخیم و گپ می زنیم. با این حال گفتم چون خودت مستند کار کردی و فرد حرفه ای هستی می دانی قرار است چه انجام دهی و اگر استانداردهای برنامه را حفظ کنیم من هستم.
*یعنی فکر کردید برنامه ای رپورتاژی محسوب می شود؟
دلاوری: معمولا طرح اولیه برنامه ها خیلی خوب است. شما قرار است کاری اساسی انجام دهید. بعد گروه سازنده به تدریج می فهمند کار خوب سختی های بسیار دارد و از استانداردها کم می کنند و برنامه در انتها به این مرحله می رسد که با یک فرد معمولی به یک جای خیلی معمولی می روند که اتفاقی هم رخ نمی دهد.
صدری نیا: آقای دلاوری نگران بود آن سطحی که قرار بوده است به آن برسیم پایین بیاید. مثلا در عمل وزیر نیاید و بگوییم فلانی هم آمد مشکلی نیست.
دلاوری: حتی برنامه هایی که مدل این چنینی دارد یک روش غلط هم دارد که یک نفر را سوار ماشین می کنند و بعد در همان خودرو با او مصاحبه می کنند و مصاحبه که تمام می شود فرد هم پیاده می شود و می رود و معلوم نیست خودرو آن میان چه نقشی دارد و بارها هم این شیوه تکرار شده است. من هم اصلا مایل نبودم در چنین برنامه ای باشم.
*در این برنامه هم از همان ابتدای طرح، حضور و گفت‌وگو در خودرو وجود داشت؟
دلاوری: وجود داشت و بامعنا بود یعنی خودرو وسیله ای برای رسیدن از جایی به جای دیگر و هدفی بود. در خیلی از برنامه ها دیده اید که مسئول مورد نظر سوار ماشین می شود، مجری هم حضور دارد و با هم گفت‌وگو می کنند و بعد از مدتی هم هر ۲ پیاده می شوند. این چه معنایی دارد همین گفت‌وگو را می توان در استودیو برگزار کرد. اما من دیدم اینجا هم ماشین سواری معنا دارد و هم طرح، اجزای درستی دارد و بنابراین با این طرح فصل اول «مدیر مسئول» به تهیه کنندگی علی صدری نیا طراحی شد. برای فصل جدید که اسم برنامه «بی واسطه» شد سخت گیری من و آقای صدری نیا بیشتر شد و فکر کردیم این کار در فصل جدید خیلی باید بهتر شود. تصمیم گرفتیم حجم گفت‌وگو را کم کنیم و حجم فعالیت را بیشتر کنیم. اگر به طور مثال وارد محیط شدیم باید آن محیط معنا داشته باشد. این اتفاق هم افتاد حتی در برنامه های ابتدایی حجم کاری که انجام می شد بیش از یک قسمت بود مثلا از ۷ صبح تا ۱۲ شب می دویدیم و حجم راش ما خیلی بیشتر از یک قسمت بود و به تدریج «بی واسطه» شکل گرفت.
*نهاد یا مسئولی بود که می خواستید سراغش بروید و از طرف سازمان منع شدید؟
صدری نیا: برنامه به دلیل ویژگی هایی که آقای دلاوری گفت کار سختی به لحاظ تولیدی است و کسی که سرش درد نکند نباید سراغ چنین برنامه ای برود. شما یک استودیو داشته باشید و یک مهمان را برای گفت‌وگو دعوت کنید خیلی کار راحت تری است.
دلاوری: تا حالا چندین بار هم به من گفته است عجب کاری کردیم که وارد ساخت چنین برنامه ای شدیم. (خنده جمع)
صدری نیا: باید یک قرار بگذاریم «بی واسطه» نسازیم! دلیلش هم همین است چون از مقدار زمانی که باید برای هماهنگی های پیش تولیدی برای برنامه بگذارید تا سختی های روز تولید تا مراحل پس از تولید و تدوین کار همه زمانبر و طاقت فرساست و باید ابتدا با مهمانی که می خواهید گفت‌وگو کنید به یک ایده جذاب برسید و درباره سوژه ای که قرار است جذاب و جنجالی باشد به توافق برسید و مهمان هم بخشی از یک روزش را خالی کند. لوکیشن های مختلفی را هم باید انتخاب کنید. ما در این فصل به مکان هایی رفتیم که تاکنون دوربین وارد آنها نشده بود مثلا مخزن کتابخانه ملی ایران از این نمونه بود یا دوربین تا به حال به مخزن محیط زیست ایران هم ورود نکرده بود.
در فصل دوم هم چنین فضاهایی داریم که دوربین ما برای اولین بار وارد منطقه حفاظت شده «پارچین» شده است و سراغ یک کارخانه اسلحه سازی رفته ایم
*اینها به دلیل محرمانه بودن آن فضاها بوده است؟
صدری نیا: بخشی به دلیل محرمانه بودن است بخشی هم دلایل دیگر. در فصل دوم هم چنین فضاهایی داریم که دوربین ما برای اولین بار وارد منطقه حفاظت شده «پارچین» شده است و سراغ یک کارخانه اسلحه سازی رفته ایم. وجه دیگری از سختی برنامه حضور آقای دلاوری است که برخی از مهمانان همین قدر که می شنوند اقای دلاوری مجری برنامه است، می ترسند. ما مهمانی داشته ایم که گفت‌وگو با او هماهنگ شده بود و یک باره قبل ضبط کنسل کرد چون مثلا گفت‌وگوی آقای دلاوری را با مهمان هفته قبل تماشا کرده و به دلیل چالش ها نظرش عوض شده بود. اینها به هر حال چالش های مختلف برنامه است و همراه کردن افراد این سختی ها را دارد.
*این میان دغدغه اصلی برای این همه چالش چه بود؟
صدری نیا: ما می خواستیم سراغ مساله های مردم برویم. ما می گفتیم قرار است هر بار یک ماجراجویی نسبت به این مساله ها داشته باشیم و بیان واقعی ماجرا برای ما خیلی مهم بود. اینکه به فلان سوژه واقعی بپردازیم و ضعف ها و قوت ها را بگوییم. یک چیز هم برای‌مان خیلی مهم بود. اینکه با وجود همه صراحت ها و نقدها، برنامه محترمی بسازیم! برنامه ای بسازیم که هر کسی ایران را دوست دارد، بتواند مخاطبش باشد.
*برمی گردم به سوال قبلی، نهاد یا چهره ای بود که مانعی برایش وجود داشته باشد و مثلا از طرف اوج یا خود آن شخص با چالش روبرو باشید؟
صدری نیا: طبیعی است که ما لیست مهمانانی برای برنامه داریم و ممکن است سازمان اوج ملاحظاتی روی این فهرست داشته باشد یا پیشنهادی بدهد. از آن طرف هم طبیعی است که شبکه یک هم در پخش ملاحظاتی ارائه کند. مطرح هم کرده اند که مثلا فلان بخش ترجیح ما نیست.
*جمع این ملاحظات چقدر شما را از سطح مطلوب و ایده آل پایین می آورد؟
صدری نیا: در فصل یک تغییر چندانی از این نظر نداشتیم و در پخش بحث های مهم هم چالش چندانی به ویژه در هماهنگی با شبکه پخش کننده نداشتیم. اختلاف نظرهایی بود اما آنچه جمع بندی شد چندان چالش زا نبود.
*مواجهه شما با مسئولان و مدیران در مدیوم های مختلف فرقی هم دارد؟
دلاوری: وقتی برنامه زنده اجرا می کردم کسی واسطه نبود. من بودم و برنامه زنده. اما در برنامه ضبطی بعد از من چند نفر حضور دارند. شانس من این است که نفر بعد از من علی صدری نیاست که مستندساز و حرفه ای است و برایش مهم است که در ذهن من چه می گذرد. برای من هم اهمیت دارد که در ذهن او چه می گذرد و فکر می کنم این هر ۶۷ سال یک بار برای من رخ می دهد که با یک نفر این میزان از نزدیکی را داشته باشم.
*یعنی در این حوزه کاری این درک مشترک سخت است؟
دلاوری: بله من اصولا آدم سخت‌گیری هستم و کمتر ممکن است با فردی این انطباق را داشته باشم. البته آقای صدری نیا را هم ممکن است اذیت کرده باشم و به راحتی نمی توانم به لحاظ ذهنی به کسی نزدیک شوم. من اصولا در برنامه خودم را سر صحنه سانسور نمی کنم. علاوه بر آن خودم را به رعایت هیچ مصلحت عجیب و غریبی هم که معمولا ساخته و پرداخته ذهن افراد است ملزم نخواهم کرد. با این حال وقتی برنامه ضبطی است دیگرانی هم ناچارند مسئولیت بپذیرند. برخلاف برنامه زنده که مسئولیت با مجری است و اگر خراب شود یا هر اتفاقی بیفتد او باید جواب دهد در برنامه ضبطی مسئول پخش، مدیر گروه و … به راحتی می توانند مسئولیت محتوا را نپذیرند و ممیزی کنند. طبعا دلاوری صد در صدی در «بی واسطه» دیده نمی شود اما اندازه ای که دیده می شود مطلوب است و خودم راضی هستم.
*برنامه دچار جرح و تعدیل هم شده است؟
دلاوری: برخی نکات کوتاه برنامه دچار این اتفاق شده است چون ما زمان بیشتری را از آنچه که نیاز به تدوین و پخش است ضبط می کنیم اما آنچه که حساس است و برایم مهم است بیننده ببیند شاید ۱۰ یا ۲۰ درصدش حذف شود.
صدری نیا: یک ویژگی خوب آقای دلاوری این است که راضی به وضع موجود نیست. به هر نقطه ای که می رسیم یک هدف بزرگتر دارد، از یک گفتگو و بازخوردهایش به نکات بالاتر فکر می کند.
دلاوری: من می بینم فشاری به گروه وارد می شود که شاید یک پنجم آن را هر گروهی تحمل می کرد تا الان برنامه را ترک کرده بود.
صدری نیا: آنچه که برای تیم ما مهم بوده است این است که منصف باشیم. همه ما در این سال ها تجربه ای هم داشته ایم. آقای دلاوری این سال ها هم گفتگوهای مختلفی را داشته است و هم به دلیل سابقه ژورنالیستی سوژه هایی را سال ها دنبال کرده است. با نگاه منصفانه ای که داریم نهادها و اشخاص هم این رویکرد را می پذیرند. خاطرم است در یکی از برنامه ها آقای دلاوری نسبت به موضوعی از نهاد مورد نظر تعریف کرد و در صحنه بعدی نسبت به موضوع دیگری انتقاد شدیدی کرد. شخصی که مهمان برنامه بود گفت در فلان کشور ضرب المثلی دارند که دوستی‌مان سر جای خودش، دشمنی‌مان هم سر جای خودش. با خنده می‌گفت شما مصداق این ضرب المثل هستید. البته در بی واسطه با کسی دشمنی نداریم. اگر فردی یا دستگاهی کار خوبی کرده باشد، به آن می‌پردازیم و اگر خطا کرده باشید محکم نقدش می‌کنیم. نهاد یا دستگاهی که با چنین نگاه منصفانه ای مشکلی ندارد پای گفتگو می آید. نهادی هم بوده است که وقتی از او درخواست کرده ایم پای کار بیاید، گفته است اگر بخواهیم صادق باشیم بهتر است در برنامه ورود نکنیم چون مجبوریم دروغ بگوییم. این اتفاق خوبی برای برنامه است که دیگران بدانند ما قرار نیست دروغ بگوییم. هرچند سختی های کار را هم در هماهنگی و تولید و پس از تولید بالا می برد. شاید نقدهایی هم در برنامه نسبت به دستگاهی بشود که بعدا برخی بگویند به مصلحت نیست که پخش شود.
*پیگیری های شما در برنامه بی واسطه تغییری هم در عملکرد دستگاه‌ها ایجاد کرده است؟
صدری نیا: دوست داریم که اینگونه باشد مثلا الان برای فصل دوم برنامه که قرار است به تولید برسد مطالبه ای کنیم و ببینیم که به نتیجه می رسد یا خیر. از طرفی سعی می کنیم در فصل دوم ببینیم وعده هایی که پیش از این داده شده عملی شده است یا خیر. به طور مثال ما با آقای علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفتگویی داشتیم و آقای دلاوری سوالات صریحی از وی پرسید و سه قول خواست که تا پایان این دولت انجام شود. یکی از اینها ساماندهی آرادکوه، کوه زباله تهران بود و آقای سلاجقه بیان کرد این کوهی را که الان وجود دارد تا پایان دولت دیگر نخواهیم دید. ما در قسمتی دیگر سراغ مدیر آرادکوه رفتیم و اتفاقا او گفت تا پایان دولت همه توانشان را هم بگذارند نهایت این ۶۰ متر از کوه زباله به ۶۱ متر نرسد و بیشتر نشود. آقای دلاوری همان زمان به آقای سلاجقه نقد کرد و گفت دوباره سراغ شما خواهیم آمد و این پخش شد.
معمولا در نقطه ای که قرار است بعد از طرح مساله وارد جزئیات بیشتر و بازگشایی پرونده ها شویم و برنامه شکل می گیرد و حتی مردم آن را می بینند، دیگر برنامه تعطیل می شود*خاطرم است زمان پخش «تهران بیست»، مصاحبه ای با مدیر گروه شبکه پنج داشتم که گفت این برنامه بیشتر از یک مسئول کار کرد، فکر می کنید در برنامه «بی واسطه» چقدر چنین اتفاقی رخ داده است؟
دلاوری: کاری که ما در رسانه انجام می دهیم مثل کاسبی است که در یک خیابان مغازه می زند و بعد که مشتری های ثابت پیدا کرد و کارش گرفت، جمع می کند و در نقطه ای دیگر مغازه می زند. کار رسانه در ایران اینگونه است و زمانی که به بار می نشیند سراغ یک مغازه دیگر می رود. «بی واسطه» بعد از ۱۰۰ برنامه هم شکل واقعی خود را پیدا می کند و هم زنجیره های آن به یکدیگر وصل می شوند. معمولا در نقطه ای که قرار است بعد از طرح مساله وارد جزئیات بیشتر و بازگشایی پرونده ها شویم و برنامه شکل می گیرد و حتی مردم آن را می بینند، دیگر برنامه تعطیل می شود.
من همیشه منتظر هستم و می گویم خب برنامه به بار نشست دیگر وقتش است سرش را ببرند. هر چند سال یک بار می گویم این برنامه شکل و شمایل خود را پیدا کرد و الان یک بلایی سرش می آید. کسی را هم متهم نمی کنم و نمی گویم فلان مدیر یا شخص. می گویم اشکال از من است و بالاخره به یک بن بستی می رسیم که چنین اتفاقی رخ می دهد اما امیدوارم برای «بی واسطه» این چنین نباشد چون در امتداد برنامه هاست که اتفاق لازم شکل می گیرد. من اثرگذاری «تهران بیست» را هم مدت ها بعد از پخش برنامه فهمیدم. مثلا ۲ سال بعد یک نفر می گفت آن برنامه ای که داشتی این اتفاقات از طریق آن رخ داد.
*مردم یا مسئولان؟
دلاوری: هم مردم بازخورد می دادند و هم مسئولان به ویژه مسئولان. به طور مثال وارد دستگاهی می شدم و ابتدا بازخورد آن ماجراها را می دادند. اما مساله این است که از صد تیری که من می اندازم ۵ تا به هدف می خورد. اگر من در یک تشکل متمرکز سازمان دهی شده کار می کردم و اگر عمر کار رسانه ای ما در یک حوزه طولانی بود و اگر هم تیمی مثل آقای صدری نیا کنار من باشد و دائم تغییر نکند، تعداد تیرهایی که می زنیم از ۱۰۰ تا تیر حداقل ۲۰ یا بالاتر از آن به هدف می‌خورد. بعد از آن برنامه به جایی می رسد که مرجعیت پیدا می کند و اگر کسی بداند که رسانه روی آنها متمرکز است اصلا جرات نمی کند که کار را جمع نکند و به نتیجه نرساند. اما دستگاه ها دست ما را خوانده اند و می گویند اینها مدتی هستند و بعد از مدتی می روند و کافی است که یک دوره ای با آنها مدارا کنیم و بعد هم تمام می شوند.
ما سر برنامه های مختلف که می رویم در بخش هایی که ضبط خاموش است مسئولان نکاتی را می گویند و بحث هایی دارند که اساسا باید پرونده برنامه ما باشد
صدری نیا: ما سر برنامه های مختلف که می رویم در بخش هایی که ضبط خاموش است مسئولان نکاتی را می گویند و بحث هایی دارند که اساسا باید پرونده برنامه ما باشد. مثلا می گویند اینقدر جاده در کشور داریم که به خاطر فلان نماینده مجلس، مسئول، امام جمعه و … به نقطه هدف نرفته و خلاصه به نوعی متوقف مانده است.
*یعنی خیلی دقیق و مشخص جواب مطالبه ها و مساله ها را دارند اما جلوی دوربین نمی گویند؟
صدری نیا: بله و این را چه کسی جز رسانه می تواند به آن بپردازد. رسانه هایی که مرجعیت پیدا کنند باید سراغ فلان سد و جاده بروند که با فشار یک مسئول موقعیت نادرستی پیدا کرده است.
*حتی برخی تهیه کنندگان از اینکه برنامه شان پربیننده شده است، نگران هستند چون فکر می کنند دیگر حساسیت ها روی آن برنامه بالا می رود.
صدری نیا: و فشارها را بیشتر می کند.
دلاوری: البته اینکه ما باید حساس باشیم و برنامه ای که دیده می شود، بیشتر برایش زحمت بکشیم وظیفه ماست. تهیه کننده ای به من می گفت ۵۰۰ تا ۶۰۰ برنامه می سازم نه کسی خبردار می شود، ساخته شده است نه اتفاقی رخ می دهد و به راحتی کارها پیش می رود اما تو ۱۰ برنامه می سازی یک مساله درست می کنی، خودت را در چاه می اندازی، تهیه کننده را به دردسر می اندازی! چرا چنین کاری انجام می دهی؟
این فرهنگ خطرناکی است که همه ما به نتیجه می رسیم برای اینکه دردسر نداشته باشیم، تلاشی نکنیم. انگار که قرار است در ییلاق های شمال زندگی راحتی داشته باشیم. اصلا کار رسانه همین است که باید دیده شود و من حتی از اینکه مدیران با من دچار مساله شوند مشکلی ندارم و فکر می کنم این بخشی از کار است. مدیر هم باید در میدان باشد و اگر ما اشتباه می کنیم ما را اصلاح کند. اما در نهایت کار باید به نفع مردم و رسانه پیش برود.
ادامه دارد …
