نگرانی خاندان امام رضا (ع) نسبت به سلامت آن‌حضرت در جریان هجرت اجباری امام (ع) به مرو، از همان آغاز سفر شروع شد. ثامن‌الحجج (ع) دستور فرمود که مردم و اعضای خاندان، هنگام وداع، با صدای بلند گریه کنند و مرثیه بخوانند، گویی که این سفر را بازگشتی نیست. به همین دلیل، وقتی اخبار ضد […]
نگرانی خاندان امام رضا (ع) نسبت به سلامت آن‌حضرت در جریان هجرت اجباری امام (ع) به مرو، از همان آغاز سفر شروع شد. ثامن‌الحجج (ع) دستور فرمود که مردم و اعضای خاندان، هنگام وداع، با صدای بلند گریه کنند و مرثیه بخوانند، گویی که این سفر را بازگشتی نیست. به همین دلیل، وقتی اخبار ضد و نقیضی مبنی بر ایجاد محدودیت برای امام رضا (ع) به مدینه رسید، برخی از اعضای خاندان آن‌حضرت، درنگ را جایز ندانستند و به سوی ایران حرکت کردند. هرچند که برای سفر اعضای خانواده امام هشتم (ع)، دلایل دیگری نیز از سوی برخی مورخان اقامه شده‌است؛ اما با توجه به شواهد و گزارش‌های روایی و تاریخی، نمی‌توان موضوع بیمناکی آن‌ها را نسبت به جان امام (ع) نادیده گرفت.
هجرتی پرخیر و برکت
ورود امام رضا (ع) به ایران، خیر و برکت فراوانی در پی داشت. بسیاری از سادات که تا پیش از آن برای حرکت به سمت این سرزمین در تردید و دودلی به سر می‌بردند و جزء طبرستان و دیلمان جایی را برای زندگی و فعالیت امن نمی‌دانستند، راه ایران را در پیش گرفتند و با سکونت در گوشه و کنار این سرزمین پهناور و صاحب فرهنگ، به نشر آموزه‌های اهل‌بیت (ع) همت گماشتند. هر چند که ماجرای مهاجرت سادات و امامزادگان به ایران و تقابل عباسیان با آن ها، حوادث تلخ و غمباری را رقم زد، اما وفات و شهادت مظلومانه وابستگان خاندان پیامبر (ص)، باعث رغبت بیشتر ایرانیان به مکتب اهل‌بیت (ع) شد و ساکنان این سرزمین، صرف‌نظر از مذهب و دیدگاه‌های اعتقادی، به فرزندان رسول‌خدا (ص) علاقه و ارادتی باطنی و درونی پیدا کردند؛ ارادتی که طی یک هزاره، در دل و جان مردم ما ریشه دواند و ایران زمین را به پایگاه دلدادگان و شیفتگان مکتب اهل‌بیت (ع) تبدیل کرد.
حضرت فاطمه معصومه (س)، خواهر امام رضا (ع)، یکی از امامزادگان ارجمند و بزرگواری است که ایران را به قدوم خود منور کرد و بارگاه ملکوتی‌اش در شهر مقدس قم، به زیارتگاه مشتاقان و خداجویان و پناهگاه دانشمندان و اهل تفکر تبدیل شد. با این حال، روایت هجرت بی‌بازگشت کریمه اهل‌بیت (س)، جدا از دلیلی که در ابتدای نوشتار آوردیم، نیست.
سفری که به قم ختم شد
به نظر می‌رسد این هجرت تاریخ ساز، برخلاف آن‌چه شهرت یافته، غریبانه و در کمال مظلومیت بوده است. استاد «یوسفی غروی» در کتاب ارزشمند «موسوعه التاریخ الاسلامی»، به بررسی چگونگی این هجرت، بر اساس اسناد و مدارک تاریخی پرداخته و معتقد است که آن‌چه درباره ورود حضرت معصومه (س) به قم، همراه با کاروانی مجلل و متشکل از بزرگان بنی‌هاشم، در برخی منابع تاریخی نقل شده است، صحت ندارد.
این پژوهشگر برجسته تاریخ اسلام، در گفت‌وگویی با روزنامه خراسان تاکید می‌کند: «حضرت فاطمه معصومه (س)، با کاروانی عظیم و مجلل به قم نیامدند. کاروان ایشان، چنان که برخی روایت می‌کنند، شامل بزرگان بنی هاشم و موالیانشان نبود و در زمان ورود این بانوی بزرگوار به شهر قم، درگیری و جنگی هم روی نداده است. چنین ادعاهایی، صرفاً داستان است و واقعیت ندارد. آن چه از نظر تاریخی درست به نظر می‌رسد، این است که طولانی شدن سفر حضرت امام رضا (ع) از یک سو و از سوی دیگر، انتشار قصیده معروف «دعبل خزاعی» که به قصیده «تائیّه» مشهور است، باعث بروز نگرانی در میان خانواده و دوستداران امام (ع) و زمینه ساز حرکت آن‌ها به سمت ایران و شهر مرو شد.» مورخان تقریباً متفق‌القول هستند که دلیل ورود کریمه اهل‌بیت (س) به قم، بیماری ایشان و نیاز آن حضرت به استراحت بوده است. این شهر، از هر لحاظ، برای میزبانی از بانوی کرامت، مناسب و آماده بود.
بیشتر بخوانید
شیعیان اشعری قم که نسب شان به «سائب بن مالک اشعری»، یکی از یاران مشهور «مختار ثقفی» و از شهدای قیام او می‌رسید، به استقبال حضرت معصومه (س) رفتند و میزبانی آن بانوی بزرگوار را برعهده گرفتند. مدت اقامت خواهر ارجمند امام رضا (ع) در شهر قم، طولانی نبود. آن حضرت که به دلیل بیماری و برای استراحت وارد این شهر شده‌بود، مدتی بعد، رحلت فرمود و به این ترتیب، حیات ظاهری‌اش به پایان رسید، اما حیات معنوی کریمه اهل‌بیت (س) در قم تداوم یافت و چنان که اشاره کردیم، برکات فراوانی برای مردم این خطه و همچنین، سراسر ایران به همراه آورد. رحلت حضرت فاطمه معصومه (س) در قم و احترامی که قمیان و دیگر شیعیان برای ایشان قائل بودند، از یک سو و روایات و احادیثی که درباره مقام ارجمند این بانوی بزرگوار، از معصومین (ع) نقل شده است، از سوی دیگر، توجه و اقبال بیشتر شیعیان به شهر قم را در پی داشت. مناطق همجوار این شهر، به تدریج به مناطق شیعه‌نشین و تفکرات شیعی نیز به اندیشه غالب این نواحی تبدیل شد.
مدتی بعد، شخصیت‌های برجسته‌ای همچون حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) به این مناطق هجرت کردند و حضور آن ها، در نهادینه شدن فرهنگ و اندیشه شیعی در این نواحی، بسیار مؤثر بود به طوری که کمتر از یک قرن بعد، علمای بنامی همچون «شیخ صدوق» از میان مردم این خطه برخاستند و بر ترویج تفکر اسلامی و فرهنگ اصیل شیعی، همت گماشتند؛ بزرگانی که اقدامات آن‌ها در پرتو برکت حضور کریمه اهل‌بیت (س)، باعث گسترش روزافزون آموزه‌های شیعه در ایران شد.
منبع: روزنامه خراسان
