ابرمردی که جغرافیای زبان فارسی را گسترش داد

به گزارش زیرنویس، اطلاعات نوشت: در ابتدای این مراسم محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر گفت: دکتر رواقی، از نویسندگان و پژوهشگران حوزه فرهنگ و ادب فارسی و حماسه شاهنامه‌ و آگاه به مسائل و علوم زمانه است. حوزه پژوهش و آثار وی، نیاز جدی جامعه امروز به شمار می‌رود.

وی در ادامه پیام وزیر ارشاد برای بزرگداشت دکتر رواقی را قرائت کرد .

دکتر میرجلال‌الدین کزازی، چهره ماندگار ادب فارسی نیز اظهار کرد: من با دستوری از استاد ارجمند، دکتر محقق، که سالیان بسیار از خرمن دانش او خوشه چیده‌ام، گفتارم را می‌آغازم .

استاد دکتر علی رواقی، نزد دانایان و ایران‌دوستان، چهره‌ای آشنا است. من نسبت به این دوست گرامی فرخ‌باد می‌گویم به پاس این بزم بهین و از ساماندهان این بزم هم سپاس‌ می‌گذارم. کارنامه دکتر رواقی گرانسنگ است و درخشان. من فقط می‌خواهم به یک زمینه در پژوهش‌های او بپردازم؛ دیدگاهی که در گونه خود بی‌همتاست، از سویی دیگر کارکردی بنیادین در شناخت سنجیده زبان پارسی دارد.

من پروایی ندارم که بگویم میان پژوهندگان در زبان پارسی، دکتر رواقی از دید واژه‌شناسی چهره‌ای است برجسته؛ زیرا شناخت واژگان در او دانشورانه است.

از سالیان دور گروهی پژوهنده را سامان داده است که شاهکارها و دیگر نوشته‌های سخن پارسی را باریک می‌پژوهند و واژه‌ها را به در می‌کشند و گنجینه‌ای از واژگان فراهم آوردند.

هنگامی که من پرسشی در واژه پارسی دارم، از دانش او یاری می‌جویم. پیرنگ و سامانه اندیشه‌ام که دکتر رواقی چی افکنده است، جغرافیای زبان فارسی یا گونه‌شناسی این زبان است.

من برای آنکه روشن بدارم چرا برآنم که این جغرافیا بسیار می‌تواند ما را در شناخت این زبان شورانگیز یاری برساند، ناچارم سخت کوتاه، بر یکی از ویژگی‌های زبان پارسی انگشت برنهم که آن را «ناهم‌روزگاری زبانی» می‌نامم. شاید تنها زبانی در جهان که دارای این ویژگی است، زبان پارسی باشد.

ناهم‌روزگاری زبانی در پارسی چیست؟

کزازی ادامه داد: زبان پارسی، زبان خراسانیان کهن بوده‌است، از آن روی که نخستین کانون‌های فرهنگی ایران در ایران نو در خراسان پدید آمده‌است.

نخستین فرمانرانان نیرومند ایرانی نیز بر بخش‌هایی از این سرزمین فرمان می‌راندند. اندک‌اندک این زبان خراسانی در سراسر ایران‌زمین گسترش و فراوانی یافته و به زبان فراگیر میهن دگرگون شده‌است.ما می‌دانیم که از کهن‌ترین روزگاران، ایران سرزمین تیره‌های گوناگون بوده‌است اما همگان خود را ایرانی می‌دانند و به ایرانی بودنشان می‌نازند و سر بر می‌افرازند. هر زمان دشمن کین‌توز به این سرزمین تاخته، در برابر او ایستاده‌اند و از افشاندن جان هم پرهیخته‌اند.

وی افزود: زمانی که زبان پارسی در پهنه ایران‌زمین گسترده شد، هرگز در برابر زبان‌ها و گویش‌های بومی نایستاد، در کنار و در راستای آنها بود؛ که اگر جز این می‌بود، آن زبان‌ها و گویش‌ها بر می‌افتادند. ایرانیان با این زبان با یکدیگر سخن می‌گفتند اما در بوم خویش با همزبانشان به گویش بومی سخن می‌گفتند.

اندک‌اندک این گویش‌های بومی در زبان پارسی نمود و نشانی از خویش نهادند. زبان پارسی آن زبان کهن خراسانی نماند، گونه‌ای هم‌بهری یا شرکت سهامی شد. این ویژگی ناهم‌روزگاری زبانی برمی‌گردد به آمیختگی زبان پارسی با زبان‌ها و گویش‌های بومی ایران.

کزازی تأکید کرد: واژه‌شناسی در زبان پارسی کاری خرد و خام و آسان نیست. کسی می‌تواند واژه‌ها را هم در ریخت و هم در معنی درست بشناسد که با جغرافیای زبان پارسی آشنا باشد. هنوز ما این جغرافیا را بدان‌سان که می‌پردازد، به دست نیاورده‌ایم.

کسی که جغرافیای زبان پارسی را می‌پژوهد به ناچار باید با جغرافیای زبان‌های ایرانی هم آشنایی یافته باشد. از دید من گرانمایه‌ترین دستاورد دکتر رواقی، تلاشی است که در پایه‌ریزی و گسترش جغرافیای زبان پارسی یا گونه‌شناسی انجام داده است.

در ادامه برنامه، پس از پخش پیام استاد بهاء‌الدین خرمشاهی به این مجلس، دکتر مهدی ماحوزی، استاد زبان و ادبیات فارسی و  سیدحسن امین، پژوهشگر نیز درباره جایگاه علمی دکتر رواقی صحبت کردند .

در پایان، دکتر مهدی محبتی، استاد  ادبیات دانشگاه زنجان تصریح کرد: روش کار دکتر رواقی، تصحیح علمی ـ انتقادی است و ۱۴ مورد از کارهای او متوجه قرآن‌پژوهی است. در حیطه زبان فارسی در مورد شاهنامه و فرهنگ‌ها بیشترین کار را انجام داده است. او بیشترین خدمت را به تصحیح ادبی داشته است و گردآورنده و پردازنده خوبی در حوزه زبان فارسی در محدوده ایران، افغانستان و تاجیکستان است.