درآمدهای مالیاتی در گذر زمان

زمانی بود که بیش از ۷۰ درصد بودجه وابسته به نفت بود، اما اقتصاد ایران از ابتدای دهه ۸۰ به سمت درآمد‌های مالیاتی رفت و توانست سال به سال وابستگی به بودجه را کاهش دهد.

بر اساس گزارش بانک مرکزی در آذر ماه سال ۱۳۸۷، «دولت نهم در کاهش آهنگ رشد هزینه‌های جاری دولت حرکت کرد، حرکت به سمت عملیاتی کردن بودجه و افزایش منابع درآمد‌های مالیاتی از طریق رونق بخشی به تولید کشور، وابستگی بودجه دولت به نفت در سال ۱۳۸۶ نسبت به سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۱۰ درصد کاهش یافت. همچنین سهم درآمد‌های حاصل از منابع نفتی (شامل درآمد نفت خام، مالیات عملکرد نفت، سود علی‌الحساب سهم دولت از ارزش نفت خام تولیدی و برداشت دولت از حساب ذخیره ارزی) از کل منابع بودجه سال ۱۳۸۶ به ۵۲.۴ درصد محدود شد.»

تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده

یکی از دستاورد‌های مالیاتی در کشور مالیات بر ارزش افزوده بود که از سال ۱۳۸۷ اجرایی شد، طبق ماده ۳ قانون مالیات بر ارزش افزوده، به تفاوت بین ارزش کالا‌ها و خدمات عرضه شده با ارزش کالا یا خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین، ارزش افزوده گفته می‌شود. این مفهوم به فرایند تولید مربوط است و نه به کالای خاص مالیات ارزش افزوده نوعی مالیات عام (بر عموم کالا‌ها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است که به صورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش کالا‌های تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ می‌شود.

از مهرماه ۱۳۸۷ تا پایان بهار سال ۱۳۹۱، ۲۸ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان از محل مالیات بر ارزش افزوده درآمد حاصل شد. از ابتدای سال ۱۳۹۴ میزان این نوع از مالیات در ایران مجدداً افزایش یافت و از ۶ درصد به ۹ درصد تغییر کرد. این قانون جایگزین قانون تجمیع عوارض شد.

کاهش وابستگی به نفت ادامه دارد

بابک نگهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه در بخش منابع، بیشترین افزایش مربوط به درآمد‌های مالیاتی و گمرکی در سال ۱۴۰۳ با ۴۰ درصد رشد بوده، عنوان کرد: وابستگی بودجه به منابع نفتی به ۲۴ درصد کاهش یافته است البته این موضوع بدون در نظر گرفتن منابع هدفمندی است که عمدتاً از محل فراورده‌های نفتی و گازی تأمین می‌شود.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس یادآور شد: در بخش مصارف، ۴۵ درصد منابع عمومی به حقوق و دستمزد، ۱۶ درصد به صندوق‌های بازنشستگی، ۱۵ درصد به اعتبارات عمرانی، ۹ درصد به بازپرداخت اصل اوراق مالی و ۱۵ درصد به سایر مصارف اختصاص یافته است.

درآمد‌های مالیاتی ۲ برابر درآمد‌های نفتی

در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ سهم درآمد‌های مالیاتی تقریباً دو برابر سهم درآمد‌های حاصل از فروش نفت و گاز است، بر این اساس، سهم درآمد‌های پایدار در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ معادل ۶۱.۵ درصد است که افزایش حدود ۱۱ درصدی را نسبت به بودجه امسال دارد.

درآمد نفت در لایحه بودجه ۱۴۰۳ حدود ۶۱۴ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده و درآمد مالیاتی ۱،۱۲۲ هزار میلیارد تومان از سوی دولت پیش‌بینی شده است که تقریباً دو برابر درآمد نفت است.

 رسیدن درآمد‌های مالیاتی به میزان ۲ برابر درآمد‌های نفتی یکی از آرزو‌های فعالان اقتصادی و اقتصاددانان بود که در سال ۱۴۰۳ محقق شد.

منبع: مهر