اطلاعات نوشت: کتاب «خواب آشفته نفت دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» یکی از ارزشمندترین آثار استاد محمدعلی موحد است که آخرین‌بار در چهار جلد با عناوین «جلد نخست از قرارداد دارسی تا سقوط رضا شاه»، «جلد دوم و سوم: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» و «جلد چهارم از کودتای ۲۸مرداد تا سقوط زاهدی» […]
اطلاعات نوشت: کتاب «خواب آشفته نفت دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» یکی از ارزشمندترین آثار استاد محمدعلی موحد است که آخرین‌بار در چهار جلد با عناوین «جلد نخست از قرارداد دارسی تا سقوط رضا شاه»، «جلد دوم و سوم: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران» و «جلد چهارم از کودتای ۲۸مرداد تا سقوط زاهدی» منتشر شده‌است.
در ابتدای این نشست دکتر الهام ملک‌زاده، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به معرفی و گزارشی از این اثر پرداخت.
وی گفت: این کتاب ظرایف و ریزه‌کاری‌های حقوقی قراردادها و جزئیات مذاکرات نفتی را واکاوی و به روایت آن می‌پردازد. در این میان تلاش تیمورتاش برای مذاکرات نفتی، به سفر رفتن‌های او و آخرین بازگشت پر رمز و رازی که داشت، یکی از پر کشش‌ترین بخش‌های کتاب است که در نهایت با به بن‌بست رسیدن این مذاکرات و مرگ تیمورتاش به پایان می‌رسد.
قرارداد دارسی در میان تبلیغات منفی فراوان علیه این قرارداد، استعماری خواندن آن و توصیفش به‌عنوان یکی از قراردادهای ننگین استعماری باقی‌مانده از دوران سیاه قاجار، لغو می‌شود.
ماجرای کتاب خواب آشفته نفت، فقط به الغای قرارداد دارسی اکتفا نمی‌کند؛ نگارنده اثرات لغو قرارداد را هم می‌کاود تا جایی که در میان سکوت و تأیید رسانه‌ها و مجلس ایران به پادشاهی رضاخان به قرارداد ۱۹۳۳می‌رسد. قرارداد ۱۹۳۳اگرچه استعماری‌تر از قرارداد دارسی بود، سهم بالقوه ایران را از نفت کاهش می‌داد و اختیارات حقوقی این کشور را کمتر از قرارداد دارسی می‌کرد، اما رضاخان در طول مذاکراتی آن را تأیید کرد، مجلس نیز بدون هیچ اعتراضی آن را به تصویب رساند. خواب آشفته نفت در مراسم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۴ به‌عنوان کتاب برگزیده معرفی شد .
در ادامه این نشست تخصصی، دکتر حسین آبادیان عضو هیأت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، با اشاره به این نکته که شخصیت علمی و ادبی دکتر موحد برای همه ما شناخته شده‌است، گفت: دکتر موحد که حقوقدانی زبده نیز است، از آغاز برپایی شرکت ملی نفت ایران در بدنه حقوقی شرکت نفت وارد شد و تا بالاترین درجات (مشاور عالی، مشاور ارشد و عضو اصلی هیأت‌مدیره) انجام وظیفه کرد و در ابتدای تأسیس اوپک، به مدت شش‌ماه معاونت اجرایی آن سازمان در ژنو را عهده‌دار بود.
همه اینها و سوابق علمی و تحقیقاتی او باعث شد که موحد اثری قابل توجه درباب نفت و ملی‌شدن آن بنویسد. درباره نفت در ایران کتاب‌های مختلفی نوشته و ترجمه شده‌است، به‌ویژه کتاب فؤاد روحانی با عنوان تاریخ ملی‌شدن صنعت نفت و کتاب مصطفی فاتح با عنوان ۵۰ سال نفت ایران. اما کتاب موحد تأکید ویژه ای بر کودتای ۲۸ مرداد و ملی‌شدن صنعت نفت توسط دکتر مصدق دارد.
وی ادامه داد: دکتر موحد در این چهار جلد نشان داد که مصدق چه تعریفی از ملی‌شدن نفت دارد و تعریف آمریکایی‌ها کدام است. تلقی آمریکایی‌ها این بود که ما به دنبال سرمایه‌گذاری و مشارکت در نفت ایران هستیم.
اما تلقی مصدق این بود که از استخراج تا بازاریابی و فروش نفت بر عهده کارشناسان و مدیران ایرانی باشد. مصدق مخالف فروش به آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها نبود، او مخالف دخالت آنها در سیاست داخلی ایران بود. آن روزها وضع جهانی صنعت نفت طوری نبود که راه حل دیگری را با اصل ملی‌شدن نفت وفق بدهد.
دولت آمریکا در چارچوب وضع موجود که هفت خواهران (اصطلاح مشهوری که برای هفت شرکت نفتی بزرگ به کار می‌رفت) بر ۹۰درصد نفت دنیا مسلط بودند، چنین تصمیمی گرفت. دکتر مصدق هم زیر بار نمی‌رفت. مذاکره او در آمریکا با جرج مک گی، معاون وزارت خارجه آمریکا و دیگران، تا آنجا پیش رفت که آبادان مشمول ملی‌شدن نشود.
دکتر آبادیان در ادامه به اسناد و یادداشت‌هایی که دکتر موحد برای تألیف این اثر بهره برد اشاره کرد و گفت: دکتر موحد اسناد بریتانیا و یادداشت‌های مرحوم مهندس کاظم حسیبی، کارشناس نفت دوره مصدق که در روند مذاکرات بود را استفاده کرده که باعث شده اثرش بسیار متفاوت و دقیق شود. البته به این نکته هم باید اشاره کرد که دکتر موحد فرایندهای آشکار و پنهان ملی‌شدن صنعت نفت و حوادث پشت پرده و مذاکرات دیپلماتیک و پیوند گروه‌های اراذل و اوباش را هم به خوبی بررسی کرده‌است و از این نظر کتابی جامع و مانع نوشته‌است. اگرچه هیچ کتابی کامل نیست و هنوز تحقیقات جدی بر این امر پیچیده باید صورت گیرد و اسناد زیادی مطالعه و بررسی شود.
