مینا حیدری خبرنگار اطلاعات نوشت: دکتر محمدعلی برزگر، متولد سال ۱۳۲۱ در آمل است. او مدرک پزشکی‌اش را از دانشکده پزشکی دانشگاه تهران دریافت کرده و کارشناس ارشد بهداشت عمومی است. او در پروژه مهمی در زمینه کم‌خونی مردم شمال ایران فعالیت کرده و توانسته موفقیت‌های چشمگیری در مبارزه با کم‌خونی زنان گیلانی و مازندرانی داشته […]
مینا حیدری خبرنگار اطلاعات نوشت: دکتر محمدعلی برزگر، متولد سال ۱۳۲۱ در آمل است. او مدرک پزشکی‌اش را از دانشکده پزشکی دانشگاه تهران دریافت کرده و کارشناس ارشد بهداشت عمومی است. او در پروژه مهمی در زمینه کم‌خونی مردم شمال ایران فعالیت کرده و توانسته موفقیت‌های چشمگیری در مبارزه با کم‌خونی زنان گیلانی و مازندرانی داشته باشد. دکتر برزگر مدتی را در دانشگاه نورث کارولینای آمریکا به تحصیل و تحقیق پرداخت و دوباره به دانشکده بهداشت دانشگاه تهران بازگشت.
دکتر برزگر در مناطق مختلف شمال با «کرم قلاب‌دار» مبارزه کرد و اولین خانه بهداشت ارومیه را در آبان‌ماه سال ۱۳۵۲ بنا نهاد و اولین گروه بهورز‌های ایران را آموزش داد و برای فعالیت در خانه‌های بهداشت، استخدام کرد. او داروی «او.آر.اس» را در ایران مورد آزمایش قرار داد و جان بسیاری از کودکان و بیماران را زندگی دوباره بخشید و سال‌ها به‌عنوان رئیس بهداشت جهانی در کشورهای یمن، مصر، پاکستان و سومالی خدمت کرد.
اولین خانه بهداشت ایران
دکتر بزرگر درباره تأسیس اولین خانه بهداشت در ایران می‌گوید: در شهر ارومیه، منطقه چنقرالوی پل، روستای حیدرلوی بیگلر را به‌عنوان پایلوت انتخاب کردیم تا اولین فاز طرح خانه‌های بهداشت را در این منطقه آغاز کنیم که اگر نتیجه آن مثبت بود خانه‌های بهداشت را در سراسر کشور گسترش دهیم.
در ابتدای امر مردم با خانه بهداشت آشنایی نداشتند و با تردید به فعالیتهای اولیه ما در این زمینه می‌نگریستند. ما در تلاش بودیم اتاقی را برای محل خانه بهداشت تهیه کنیم اما اغلب خانواده‌ها با فرزندشان زندگی می‌کردند و فضای اضافه‌ای برای اختصاص به خانه بهداشت نداشتند.
در آن زمان مرکز تحقیقات پزشکی و بهداشتی ارومیه که پایگاه دانشکده بهداشت دانشگاه تهران در ارومیه بود راننده‌ای داشت که اهل روستای حیدرلو بود و از او خواستیم برای راه‌اندازی خانه بهداشت به ما کمک کند. او هم پذیرفت تا اتاقی را برای خانه بهداشت در اختیارمان قرار دهد و این بزرگ‌ترین کمکی بود که در آغاز راه صورت گرفت و محل اولین خانه بهداشت ایران به این شیوه تهیه شد.
بهاره اکبری، اولین بهورز ایران
دکتر برزگر می‌افزاید: این طرح را با مشارکت وزارت بهداشت، دانشکده بهداشت، دانشگاه تهران و سازمان جهانی بهداشت شروع کردیم و خانم بهاره اکبری را که ساکن همان منطقه بود به‌عنوان اولین بهورز آموزش دادیم. خانه بهداشت را تجهیز کردیم و بعد اعلام شد که اولین خانه بهداشت ایران در ارومیه تأسیس شده است.
در سال ۱۹۷۰ میلادی یکباره خدمات بهداشتی در جهان بسیار گران شد و فقط کسانی که در شهرها زندگی می‌کردند می‌توانستند از این خدمات استفاده کنند. ما تحقیقات این طرح را از سال ۱۳۴۹ آغاز و وضعیت موجود را تحلیل، بررسی و نیازسنجی کردیم. در هنگام تحلیل پروژه درصدد آن بودیم تا دریابیم که مردم درخواست‌هایشان چیست و به چه خدماتی نیاز دارند.
شکایات مردم از بیماری‌ها معمولا به پنج مورد خلاصه می‌شد. در تابستان اسهال و استفراغ، در زمستان ذات‌الریه، دردهای عضلانی و استخوانی و در تمام سال، زخم‌های جلدی بیماران را آزار می‌داد و علت ۸۰ درصد مراجعه آنها به درمانگاه‌ها بود.
در آن مقطع زمانی ۷۰ هزار روستا در کشور وجود داشت و حدود ۷۰ درصد جمعیت در روستاها زندگی می‌کردند و ۳۰ درصد شهرنشین بودند؛ یعنی جمعیت عظیمی از ایرانیان روستانشین بودند اما خدمات بهداشتی تنها در شهرها خلاصه شده بود. ۱۸ هزار پزشک، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها در شهرها مستقر بودند و خدماتی به جمعیت تولیدکننده کشور ارائه نمی‌شد. اگر آنان دچار مشکل می‌شدند ناچار بودند کیلومترها مسیر را طی کنند تا بتوانند به مراکز درمانی مراجعه کنند.
پدر خانه بهداشت ایران می‌گوید: با فعالیتهای بهورز دلسوز و ورزیده، خانم بهاره اکبری، خانه بهداشت کم‌‌کم پا گرفت و مردم به آن مراجعه می‌کردند، از روستاهای اطراف هم می‌آمدند و می‌گفتند حاضرند به ما اتاق بدهند تا برایشان خانه بهداشت تأسیس کنیم اما این طرح قرار بود تا شش ماه به صورت آزمایشی ادامه پیدا کند.
نهایتا آن خانه بهداشت به عنوان اولین خانه بهداشت ایران، توسط معاون مدیرکل سازمان جهانی بهداشت با حضور وزیر بهداشت وقت، رئیس دانشگاه تهران و مسئولان دیگر افتتاح شد و انعکاس بسیار خوبی داشت.
معجزه « او.آر.اس»
دکتر برزگر می‌گوید: در آن زمان واکسیناسیونی در روستاها انجام نمی‌شد و بیماری‌‌هایی نظیر دیفتری، سیاه‌سرفه و سرخک در روستاها جان کودکان را می‌گرفت.
تعداد مرگ و میر کودکان ۱۳۱ در هزار بود، یعنی ۱۳۱ کودک از میان هزار کودک قبل از این که به یک‌سالگی برسند در اثر بیماری‌های گوناگون جانشان را از دست می‌دادند. اسهال هم عامل مرگ و میر ۵۰ درصد کودکان بود و تلفات زیادی در روستاها به جای می‌گذاشت و علتش این بود که در درمانگاه‌ها شیرخشک توزیع می‌شد و به مادر تأکید می‌کردند که به بچه شیرخشک بدهد، آنها هم شیرخشک را که یک ماده غذایی است با آب آلوده روستا مخلوط می‌کردند و میکروب‌ها کاملا در شیر رشد می‌کردند و بر اثر خوردن آن بچه‌ها دچار اسهال و استفراغ می‌شدند و به سرعت از بین می‌رفتند.
در آن زمان شیرخشک، قاتل کودکان بود و ما با دادن پودر «او.آر.اس» توانستیم مرگ و میر آنها را به طور چشمگیری کاهش دهیم.
دومین خانه بهداشت ایران
دکتر برزگر می‌گوید: بعد از شش ماه دوره آزمایشی که از خانه بهداشت استقبال خوبی صورت گرفت، تصمیم گرفتیم دومین خانه بهداشت را در روستای «کانیان» منطقه چنقرالوی پل تأسیس کنیم.
پیشنهادمان در ابتدا تربیت ۱۰ بهورز در منطقه پایلوت بود که پس ارزیابی کارهایشان و دستیابی به نتایج مثبت، این طرح را به وزارت بهداشت پیشنهاد بدهیم تا خانه بهداشت را به صورت سراسری در روستاهای ایران تأسیس کند و ما مسئولیت آموزش بهورزها را به عهده بگیریم و برای آنها دوره دوماهه تئوری و دوره دوماهه عملی برگزار کنیم.
این برنامه در سطح استان آذربایجان غربی و در ارومیه اجرا شد و بعد به خوی، سلماس و چند نقطه دیگر گسترش یافت. بعد از بررسی فعالیت سه‌ساله خانه‌های بهداشت از سازمان بهداشت جهانی درخواست کردیم تا یک تیم بین‌المللی بزرگ برای ارزیابی پروژه ارسال کنند.
پدر خانه بهداشت ایران می‌افزاید: برای ارزیابی این پروژه، یک تیم برجسته علمی به ایران آمد و به مدت یک‌ماه این برنامه را بررسی کردند.
همزمان از این تیم دعوت شد تا در ارزیابی برنامه دانشگاه پهلوی شیراز نیز شرکت کند و در الشتر نیز آقای مجید رهنما که وزیر علوم بودند برنامه‌ای برای تربیت بهورزها اجرا می‌کرد.
قرار شد این سه پروژه که در یک راستا بودند باهم ارزیابی شوند. در آن یک‌ماه من فقط نقش راهنما را داشتم و هیچ توضیحی نمی‌توانستم درباره طرح بدهم. در نهایت آذربایجان غربی بالاترین نمرات ارزشیابی را کسب کرد و در جلسه‌ای مقرر شد تا طرح آذربایجان به عنوان طرح نمونه، فعالیت‌هایش را در کشور گسترش دهد.
۲۵ هزار خانه بهداشت در ایران
دکتر برزگر در پایان می‌گوید: این‌چنین بود که ما آموزش کل مدیران بهداری‌های استان را آغاز کردیم، سپس پرستارها را به عنوان مربیان بهورزها آموزش دادیم و با بازگشت بهورزها به شهرهایشان این طرح گسترش یافت. خوشحالم که بگویم طرح خانه بهداشت با ۱۰ خانه در منطقه آذربایجان شروع شد و اکنون ۲۵ هزار خانه بهداشت در سطح کشور وجود دارد و اکثر روستاها به خانه بهداشت دسترسی دارند.
در گذشته ۷۰ هزار روستا در ایران وجود داشت اما اکنون حدود ۴۰ هزار روستا در کشور داریم و با توجه به این که هر خانه بهداشت، روستاهای اقماری را که تا یک کیلومتر با آن فاصله دارند نیز پوشش می‌دهد می‌توان گفت که اکنون تمام روستاییان ایران به سهولت به خانه بهداشت دسترسی دارند و این طرح ۵۰ سال است که به صورت پیوسته و مداوم در حال خدمات‌رسانی است.
