هما شهرام بخت در یادداشتی در ضمیمه ادب و هنر امروز روزنامه اطلاعات نوشت: «عشق و عاشقی» نزد تمام جهانیان نیکو و پسندیده است. آنچنان که هر قوم و ملتی با یافتن کوچکترین مجال بدان می پردازند و آن را بسط می دهند و در ادبیات و شاعری آن را بزرگ جلوه می دهند. عشق […]
هما شهرام بخت در یادداشتی در ضمیمه ادب و هنر امروز روزنامه اطلاعات نوشت: «عشق و عاشقی» نزد تمام جهانیان نیکو و پسندیده است. آنچنان که هر قوم و ملتی با یافتن کوچکترین مجال بدان می پردازند و آن را بسط می دهند و در ادبیات و شاعری آن را بزرگ جلوه می دهند. عشق و نوشتن و گفتن از آن، دل را جلا می دهد و آن را به سان آینه شفاف می کند.
زیرا سخن از عشق، سخن از خود فراموشی است و بزرگ داشته شدن دیگری. انسان ها این بزرگداشت را از چارچوب قواعد کتاب ها و دفترها بیرون کشیده و آن را در زندگی روزمرّه شان جاری و ساری کرده اند و به منظور یادآوری آن و یادآوری کسانی که زندگی شان را زیباتر و عزیزتر کرده اند، هر سال گرامی اش می دارند و روزی را مختص آن می کند.
«سپندارمذگان»، روزی است که ایرانیان امروز با کاوش در دل پیچ در پیچ تاریخ کهن ایران، آن را زنده کرده اند و «روز عشاق» را بر آن نام نهاده اند.
در ایران زمین کهن و در میان زرتشتیان، چنین روزی که برابر با پنجمین روز اسفند ماه است، گرامی داشته می شد و جشن در روز سپندارمذگان همانند جشن نوروز، یلدا و چهارشنبه سوری، یکی از الزامات آداب و سنن آنان بود.
روز سپندارمذگان، روز باستانی ایرانی برای احترام گزاردن به زنان است و به زمین یا امشاسپند زمین، ایزد بانوی سپندارمذ یا سپنته آرمئیتی تعلق دارد که موکل بر زمین و زنان درستکار و خیرخواه است و نماد بردباری و پارسایی به شمار می رود. امشاسپندان (جمع امشاسپندان)، صفات و القاب پاک اهورامزدا هستند و سپندارمذ به معنای اندیشه و فداکاری مقدس است. او امشاسپند زمین و پرورش دهندۀ موجودات است.
قدمت این روز به دورۀ هخامنشیان بازمی گردد و در زمان ساسانیان نیز جشن گرفته می شد.
زیرا جشن و جشن گرفتن در ایران، از قدمتی دیرینه برخوردار است و این دیرینگی در مفهوم کلمۀ جشن مستور است که به معنای ستایش، پرستش و قربانی و شادمانی کردن است و بار دینی آن را برمی تاباند.
جشـــن و شــادی اهمیتـــی بسیــار در ایــران کهــن داشتــه و در کتیبــه های هخامنشی از آن به عنوان ودیعتی الهی یاد شده است.
به باور ابوریحان بیرونی، جشن ها روزهایی هستند که شاهان و بزرگان دینی، آنها را برای شادمانی مردم برقرار کرده و با گاه شماری مرتبط بودند.
بر همین راستا آنها برای هر سی روز ماه و دوازده ماه سال، نامی انتخاب کرده بودند و نام برخی از روزها با ماه ها یکسان بود.
این چنین، گاه پیش می آمد که نام یکی از روزها با نام ماه همنام می شد و با رخ دادن این همنامی، آنها آن روز را جشن می گرفتند. پس جشنی دوازده گانه وجود داشت که سپندارمذگان را می توان یکی از آنها دانست.
روز سپندارمذگان، روز جشن زنان نیکوکار است که شوهران خود را دوست می دارند. در این روز، مردان به زنان التفات داشتند و به آنها بخشش می کردند.
در این روز، زنان استراحت می کردند و مردان به آنها هدیه می دادند و امشاسپند سپندارمذ موظف به مواظبت از آنها و زمین بود. در این روز، مویز با دانۀ انار کوبیده و افسونی نوشته می شد به منظور دوری از حشرات موذی.
در واقع این روز، روز یادآوری برای مردان بود تا مادران و همسران خود را گرامی بدارند و چون یاد و خاطرۀ روز سپندارمذگان تا مدت‌ها ادامه داشت و جشن آن جشنی باشکوه بود، مردان همواره به یاد داشتند تا به زنان احترام بگذارند. به غیر از بیرونی، مورّخینی همچون: گردیزی و مسعودی نیز در کتب خویش از این جشن نام برده اند.
این رسم در زمان ابوریحان بیرونی در اصفهان، ری و پهله (سرزمینی وسیع در غرب ایران که بیشتر شهرها و نواحی زاگرس فعلی را فرا می گرفت) برگزار می شد و به آن جشن مردگیران یا مزدگیران می گفتند.
مستندات نشان می دهند که جامعۀ زرتشتیان یزد، این جشنواره را تا دهه‌های ابتدایی قرن بیستم حفظ کرده بودند و آن را تا ده روز ادامه می دادند. اما در زمان کنونی سالهاست که این جشن در بین زرتشتیان برگزار نمی شود.
در عین حال در کاشان و توابع آن و همچنین محلات، جشنی برپا می شود موسوم به اسفندی که شباهت بسیاری به این جشن دارد.
قرائن موجود بین جشن سپندارمذگان و جشن اسفندی نشان می دهد که اسفندی تنها بازماندۀ جشن سپندارمذگان از روزگار دیرین است.
اطلاعات دربارۀ جشن اسفندی در کاشان را فولکلوریست برجستۀ ایرانی ابوالقاسم انجوی شیرازی در زمان معاصر جمع آوری و تحریر کرد.
بنا به گفته های او، جشن اسفندی نه در پنجم اسفند که در آخرین روز بهمن برپا می شود و بیشتر شبیه جشن نوروز است.
در روز اسفندی، دختران نامزد شده، هدایایی از طرف خانوادۀ نامزدشان دریافت می کنند که این هدایا شامل: میوه، آجیل، ماهی دودی، پارچه، سکه نقره یا طلا هستند. گاهی نیز آینه و منقل بخور، جزئی از هدایا به شمار می روند.
این هدایا در مجمعی قرار می گیرند و رویشان با مخمل پوشانده می شود و کارگران حمام یا حمامی ها آن ها را تا خانۀ عروس بر سر حمل می کنند و به همراه آنها گروهی از بستگان عروس در راه شادمانی و پایکوبی می کنند.
خویشاوندان مجرد دختر برای مشاهدۀ هدایایی که او دریافت کرده، فراخوانده می شوند و زوج های عقد کرده برای روشن کردن شمع با هم به کنار درختان مقدس می روند.
دختران تازه ازدواج کرده نیز در این روز توسط مادر همسران شان بزرگ داشته می شوند و بر تخت می نشینند. زنان و دختران به خانۀ برادر خود می روند و شب را در آنجا سپری می کنند.
اختصاص یافتن یک روز به عنوان روز عشق و عاشقی در سال، امری مبارک است و مبارک تر آن که چنین روزی با روز عاشقان غربی«ولنتاین» مصادف است. شاید این اتفاق از روی صدفه و تصادف باشد، اما آنچه تصادفی نیست، بزرگ داشته شدن زنان در چنین روزی است که نشان دهنۀ تفکر ارزشمند ایرانیان کهن است که ماهی به نام اسفند را نشانه ای از زن و زایندگی می دانسته اند.
