صف سلام

سمانه آقائی در یادداشتی در ضمیمه آفتاب مهتاب امروز روزنامه اطلاعات نوشت:

سلام، سلام 
سلام، سلام
خوب گوش کنید! می‌شنوید؟ این صدا از توی تابلوی «صف سلام» به گوش می‌رسد. چهره شاهزاده‌ها را تماشا کنید. آن‌ها در صف سلام پشت سر هم ایستاده‌اند و منتظرند تا نوبتشان برسد و بتوانند به شاه سلام کنند. به کدام شاه؟ اصلا صف سلام یعنی چه؟ 
***
آیین «زیرنویسروزی» یکی از رسوم دوره قاجار است که هر سال به مناسبت عید نوروز انجام می‌شده‌است. شاهزاده‌ها و بزرگان در این مراسم برای دستبوسی به ملاقات شاه می‌رفتند و هر کدام هدیه‌ای از شاه می‌گرفتند.

این رسم در هر دوره‌، شرایط خاص خودش را داشته‌است. مثلا در دوره حکومت فتحعلی‌شاه اگر هوا مناسب بود و شاه در تهران حضور داشت، این مراسم را در ایوان «تخت مرمر» در «کاخ گلستان» برگزار می‌کردند. اصلا می‌توان گفت که فتحعلی‌شاه اولین کسی بود که دستور سازماندهی صف سلام شاهی را در ایران صادر کرد.

در این مراسم، فتحعلی‌شاه روی تخت مرمر می‌نشست و اطرافیانش برای سلام‌دادن پیش او می‌رفتند. فتحعلی‌شاه در این مراسم تاج کیانی را روی سرش می‌گذاشت، کمربند سلطنتی و بازوبندهای مخصوص خودش به اسم‌های «دریای نور» و «تاج ماه» را می‌بست، گردنبند مرواریدش را آویزان می‌کرد، شمشیر و گرز جواهرنشانش را در دست می‌گرفت و آماده می‌نشست. وقتی مراسم شروع می‌شد همه افراد به‌حالت ایستاده و در سکوت محض، مقابل شاه صف می‌کشیدند. در این مراسم هر کسی که سنش بیشتر یا مقامش مهم‌تر بود، نزدیک شاه می‌ایستاد و شاه در حالی‌که روی تخت نشسـته بود، سلام آن‌ها را می‌پذیرفت.
***
به تابلو نگاه کنید. این تابلو صحنه‌ای از مراسم صف سلام را نشان می‌دهد. این نقاشی زیر نظر «عبدالله‌خان نقاش‌باشی» از نقاشان پرکار دوره قاجار کشیده شده‌است.

او در این تابلو، چهره ۲۴ نفر از بزرگان و شاهزادگان را نقاشی کرده که به ترتیب در سه دسته ۸ نفری قرار گرفته‌اند. نگاه کنید. افراد ردیف اول، چه ریش‌های بلندی دارند. نقوش و تزئینات تاج آن‌ها را ببینید. افراد ردیف دوم، کلاه و شال دارند. رنگ لباس‌هایشان خیلی متنوع و چشم‌نواز است. به فرم دست‌هایشان توجه کنید، یک‌جورهایی انگار همگی دست‌به‌سینه هستند.

اگر با دقت تابلو را تماشا کنید می‌بینید که اسم هر کسی در کنار تصویرش نوشته شده‌است. همه آن‌ها برای استقبال از بهار، لباس‌های فاخر زربافت پوشیده‌اند و همراه خودشان بازوبند و کمربند جواهرنشان دارند.

این تابلوی نقاشی را هنرمند و کلکسیونر آمریکایی‌‌ به اسم «فردریک کلی بارتلت» در اوایل دهه ۱۹۲۰ میلادی (حدود ۱۰۴ سال قبل)، خرید و در مجموعه خودش نگه‌داشت. البته معلوم نیست که او این نقاشی را چطوری و از چه کسی خریده‌است. خوب است بدانید چند وقت پیش این نقاشی برای فروش در حراج «کریستیز» در معرض دید اهالی هنر قرار گرفت.

صحنه «صف سلام فتحعلی‌شاهی» را هنرمندان مختلفی در سال‌های مختلف و به روش‌های گوناگون نقاشی کرده‌اند؛ برای مثال یک تابلوی نقاشی از صف سلام در «کاخ صاحبقرانیه» و یک دیوارنگاره‌ در «باغ‌موزه نگارستان» وجود دارد که این مراسم را نمایش می‌دهد.

مراسم صف سلام برای میراثک خیلی جالب بود، برای همین به سراغ این تابلو رفت و دلش خواست در آن حضور داشته باشد؛ چشم‌هایش را بست و خیال‌بافی کرد. 

میراثک را توی صف سلام پیدا کردید؟ ردیف دوم را ببینید، چهارمین نفر از سمت راست؛ میراثک آنجا ایستاده است.

حالا ما هم همراه میراثک و بقیه شاهزاده‌ها سلام می‌کنیم؛ البته نه به فتحعلی‌شاه! به شما سلام می‌کنیم و آرزو می‌کنیم نوروز برای تک‌تک فرزندان ایران قشنگمان پر از سلام و سلامتی و نور باشد.