اطلاعات نوشت: بیش از ۴۵درصد آب مصرفی از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود که این موضوع در بلندمدت موجب کاهش کیفیت آب این سفره‌ها می‌شود به گفته یک کارشناس طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای تهران، ۸۵درصد از ۴۵میلیارد متر مکعب آبی که به صورت سالانه از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود، توسط چاه‌های مجاز […]
اطلاعات نوشت: بیش از ۴۵درصد آب مصرفی از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود که این موضوع در بلندمدت موجب کاهش کیفیت آب این سفره‌ها می‌شود
به گفته یک کارشناس طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای تهران، ۸۵درصد از ۴۵میلیارد متر مکعب آبی که به صورت سالانه از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود، توسط چاه‌های مجاز صورت می‌گیرد که این چاه‌های مجاز ۵۵درصد چاه‌های کشور را شامل می‌شوند.
به گفته رامین احمدیان منابع آب زیرزمینی به عنوان منابعی استراتژیک هستند که در مواقع اضطراری می‌توانند آثار خشکسالی یا کم‌آبی را تقلیل داده و از اهمیت بسزایی برخوردارند. در ایران به دلیل قرارگیری در کمربند خشک جهان و میزان بارش کمتر نسبت به متوسط جهانی، میزان این وابستگی بیشتر است، به نحوی که آب زیرزمینی در حال حاضر یکی از منابع اصلی تامین نیاز بخش‌های مختلف از جمله مصارف کشاورزی، صنعت و شرب است.
وی افزود: طی چند دهه گذشته به دلیل خشکسالی، پدیده تغییر اقلیم و پیشرفت تکنولوژی در بهره‌گیری از فناوری حفرچاه و پمپاژ، میزان بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی در دشت‌های مختلف کشور روند صعودی به خود گرفته است. به نحوی که با توجه به آمار ثبت‌شده در وزارت نیرو از روند افت تراز آب زیرزمینی و برآورد کسری حجم آبخوان‌های کشور، از اوایل دهه ۵۰شمسی مازاد برداشت از آبخوان‌های کشور شروع شده و این روند از اوایل دهه ۷۰شمسی شدت یافته و تقریباً هر سال بیشتر شده است که در اثر این مازاد برداشت، میزان کسری تجمعی مخازن آب زیرزمینی کشور در سال ۱۴۰۰به عدد ۱۴۳میلیارد متر مکعب رسیده است.
طبق بررسی‌ها سهم منابع زیرزمینی در تأمین آب مورد استفاده در برخی استان‌ها به شدت افزایش یافته به طوری که در کرمان، یزد، خراسان جنوبی، هرمزگان، همدان، خراسان رضوی، فارس، مرکزی، قم و سمنان وابستگی به آب‌های زیرزمینی نسبت به دیگر استان‌ها به مراتب بیشتر است و بیش از ۷۵درصد آب مصرفی از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود.
براساس بررسی‌های انجام شده بیش از ۴۵درصد آب مصرفی کشور از طریق چاه‌ها و آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود که این موضوع در بلندمدت موجب کاهش کیفیت آب سفره‌های زیرزمینی شده، از سوی دیگر در ایران بین ۲.۵تا ۳.۵برابر متوسط جهانی برای محصولات کشاورزی آب مصرف می‌شود، ۸۰درصد محصولات کشاورزی کشور از طریق کشت آبی برداشت می‌شود و تنها ۲۰درصد محصولات کشت دیمی است.
همچنین بارش سالانه بیش از ۴۰۰میلیارد مترمکعب در کشور است که از این میزان حدود ۳۰۰میلیارد مترمکعب به دلایل مختلف از جمله تبخیر قابل استفاده نیست و ۱۰۰میلیارد مترمکعب در دسترس است که ۹۰درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. اگر ۱۰درصد بهره‌وری را در کشاورزی افزایش دهیم آب مورد نیاز بخش صنعت و آشامیدن تأمین می‌شود.
از طرفی میزان بارش‌ها در کشور یکسان نیست به طوری که ۴۵درصد جمعیت کشور در فلات مرکزی سکونت دارند که میانگین بارش آن به طور متوسط ۱۲۰میلی‌متر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد به ازای هر مترمکعب آب حدود چهار دلار ارزش افزوده ایجاد می‌شود و استان‌هایی که از آب بهتر استفاده کردند، موفق‌تر هستند.
علاوه بر این بررسی آمار نشان می‌دهد در سال ۱۳۷۰شمسی میزان منابع آب تجدیدپذیر کشور بالغ بر ۱۳۰میلیارد مترمکعب بود که باعث شده، سرانه آب کشور رقمی معادل ۳۶۰۰متر مکعب باشد، اما اکنون سرانه آب هر فرد از منابع آب تجدیدپذیر به ۱۲۰۰متر مکعب رسیده که بیانگر کاهش سه برابری است.
کاهش قابل توجه سرانه آب کشور در حالی رقم خورده است که میزان نیاز آبی کشور به واسطه توسعه افزایشی است، در ایران به صورت سالانه نزدیک به ۹۸میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌شود که از این بین ۵۵درصد توسط منابع زیرزمینی و ۴۵درصد دیگر توسط منابع آب سطحی تأمین می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در برخی استان‌ها سهم منابع زیرزمینی در تأمین آب مورد استفاده به شدت افزایش یافته است و در استان‌هایی مانند کرمان، یزد، خراسان جنوبی، هرمزگان، همدان، خراسان رضوی، فارس، مرکزی، قم و سمنان وابستگی به آب‌های زیرزمینی نسبت به دیگر استان‌های کشور به مراتب بدتر است و در این استان‌ها بیش از ۷۵درصد از آب مصرفی از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود.
در استان‌هایی چون کرمان، یزد، خراسان جنوبی و هرمزگان شرایط بحرانی‌تر است به عنوان نمونه در استان کرمان حدود ۹۳درصد از آب مصرفی از طریق چاه‌های زیرزمینی تأمین و در استان یزد هم حدوداً ۹۱درصد از آب مصرفی از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود.
وضعیتی که در آن قرار داریم و طی یک روند صعودی سبب شده است تا اکنون با رقمی معادل ۱۴۳میلیارد مترمکعب کسری تجمعی آب زیرزمینی رو به رو باشیم و این روند موجب پایین رفتن سطح آب در آبخوان‌ها و در نتیجه برداشت آب از قسمت‌های عمیق‌تر شده است.
همچنین از آنجایی که به صورت عمومی کیفیت آب در قسمت‌های بالایی و نزدیک به سطح ایستابی بالاتر از قسمت‌های پایینی و نزدیک به سنگ کف است، امروزه اغلب بهره‌برداران در کشور با افت کیفیت آب مواجه هستند.
علی اکبر محرابیان وزیر نیرو در این رابطه اعلام کرده است: یکی از نقاط ضعف در دهه‌های گذشته عدم توجه کافی به اجرای عدالت در حوزه توزیع منابع آب است، اکنون در کشور چاه‌های آبی وجود دارد که بیش از ۱۱برابر سقف مجاز و پروانه بهره‌برداری اقدام به استخراج آب می‌کنند که مصداق بارز بی‌عدالتی در حوزه توزیع منابع آب است.
وی ضمن تأکید بر ضرورت صیانت از منابع آب زیرزمینی با اجرای طرح و برنامه‌های هوشمندانه گفت: با نصب کنتورهای هوشمند برق بر روی چاه‌های کشاورزی و پایش دقیق اطلاعات مربوط به میزان برداشت آب چاه‌های کشاورزی می‌توانیم از برداشت‌های بی‌رویه جلوگیری کنیم و گام موثری در حوزه اجرای عدالت و نیز صیانت از منابع آبی کشور برداریم.
وزیر نیرو با اشاره به اینکه در فرایند نصب کنتورهای هوشمند برق روی چاه‌های کشاورزی باید هماهنگی و تعامل کامل با وزارت جهاد کشاورزی مد نظر قرار گیرد، اظهار می دارد: با نصب کنتورهای هوشمند روی چاه‌های کشاورزی می‌توانیم ضمن شناسایی دقیق چاه‌هایی که میزان برداشت بی‌رویه و چند برابر پروانه بهره‌برداری دارند، نسبت به جلوگیری از برداشت آنها از طریق مدیریت میزان مصرف انرژی برق اقدام کنیم.
از جمله دلایل بروز این شرایط باید به مواردی، چون پدیده تغییر اقلیم، تغییر الگوی کشت و توسعه اراضی، رشد جمعیت و عدم اجرای کامل برنامه‌های مدیریتی اشاره کرد که در این بین اتخاذ سیاست‌های کنترلی و حفاظتی در رابطه با میزان برداشت آب از منابع زیر زمینی مورد توجه است چراکه در صورت استمرار وضع موجود و عدم کنترل برداشت‌های بی رویه شاهد تاثیرات جبران ناپذیری خواهیم بود.
