شایانیوز– در میان هزاران اثر برجسته از تمدن ایران باستان، ارابه چهار اسب طلایی که اکنون در موزه بریتانیا نگهداری میشود، یکی از شاخصترین نمونههای هنر فلزکاری و نمادی روشن از گستره و مهارتهای تمدنی هخامنشیان به شمار میآید. این اثر نه تنها از لحاظ زیباییشناختی برجسته است، بلکه از منظر فرهنگی و تاریخی نیز نکات مهمی را […]
شایانیوز– در میان هزاران اثر برجسته از تمدن ایران باستان، ارابه چهار اسب طلایی که اکنون در موزه بریتانیا نگهداری میشود، یکی از شاخصترین نمونههای هنر فلزکاری و نمادی روشن از گستره و مهارتهای تمدنی هخامنشیان به شمار میآید. این اثر نه تنها از لحاظ زیباییشناختی برجسته است، بلکه از منظر فرهنگی و تاریخی نیز نکات مهمی را درباره ساختار اجتماعی، باورهای مذهبی و روابط هنری در قلب یکی از بزرگترین امپراتوریهای جهان باستان آشکار میسازد.
کشف گنجینه و مسیر پیچیده به موزه
پیدایش این گنجینه یکی از افتخارات واقعی تاریخ باستانشناسی است؛ مجموعهای موسوم به گنجینهٔ آمودریا یا Oxus Treasure که بین ۱۸۷۶ تا ۱۸۸۰ میلادی در ساحل رودخانه آمودریا که امروز مرز طبیعی بین تاجیکستان و افغانستان را تشکیل میدهد، کشف شد.
گسترهٔ دقیق محل پیدا شدن این مجموعه تاکنون به طور قطعی مشخص نشده، اما کهنترین شواهد پژوهشی و بازخوانی اسناد تاریخی، اشاره به منطقهٔ «تخت کواد» در تاجیکستان، نقطهای استراتژیک در کنار رودخانه دارند، جایی که در کاوشهای دههٔ بعد توسط باستانشناسان شوروی، مجموعهای از اشیای فلزی ارزشمند که طی دورههای گوناگون (از حدود ۳۰۰ پیش از میلاد تا قرن سوم میلادی) در آن انباشته شده بود، پیدا شد.
اولین گزارشهای مدون دربارهٔ گنجینه در سال ۱۸۷۹ میلادی در مجلهٔ علمی Numismatic Chronicle منتشر شد، جایی که پژوهشگرانی مانند پرسی گاردنر از یافتن «انبوه سکههای طلا و نقره» هخامنشی در منطقهای دوردست خبر دادند. بعدها گزارشهای محلی و اسناد مربوط به نظامیان بریتانیایی در منطقه حکایت از این داشت که گنجینه در ابتدا از سوی مردم محلی کشف شده و بخشهایی از آن در طول مسیر توسط تاجران و حتی دزدان مورد جابجایی و پنهانسازی قرار گرفته است.
در یکی از مشهورترین روایتها، گروهی از بازرگانان بخارایی که اشیای ارزشمند را در مسیر کابل به پیشاور حمل میکردند، مورد حملهٔ راهزنان قرار گرفتند و گنجینۀ طلایی در میان غارت شد. خبر ماجرا به گوش کاپیتان فرانسیس چارلز برتون، افسر سیاسی بریتانیا در افغانستان، رسید و او توانست بخش اعظمی از اشیا را بازپس بگیرد. با وجود این، بسیاری از قطعات در بازارهای محلی هند و پاکستان فروش رفت یا میان مجموعهداران خصوصی پخش شد؛ بخش عمدهای از این اشیا در نهایت توسط سر آگوستوس وولاستون فرانکس که بعدها مجموعه را به موزهٔ بریتانیا بخشید، خریداری شد.
این مسیر پیچیده کشف، تجارت، سرقت، بازپسگیری، فروش، خرید و نهایتاً انتقال اشیا به موزهها باعث شده است تا بخش مهمی از ارزش تاریخی این مجموعه نه تنها در خود اشیا، بلکه در ماجرای تاریخیِ آن نهفته باشد؛ داستانی که خود بازتابی از بازار جهانی اشیای تاریخی، مناسبات استعماری قرن نوزدهم و نقش قدرتهای اروپایی در انتقال میراث فرهنگی به غرب است.
ارابه طلایی و ساختار حیرتانگیز آن
یکی از شگفتانگیزترین قطعات این گنجینه، مدل یک ارابه طلایی کشیده شده توسط چهار اسب است؛ اثری که در نگاه نخست یک مجسمهٔ تزئینی است اما در واقع نمادی مقیاس کوچک از ارابههای واقعی در دوره هخامنشی است.
این مدل که ارتفاعش تنها چند سانتیمتر است (حدود ۳.۵ × ۴.۳ سانتیمتر) اما جزئیاتش بینظیر است، از ورقهای طلا چکش خورده و لحیمکاری شده ساخته شده و بدنهٔ آن خالی است تا نشان دهندۀ تکنیکهای پیشرفته فلزکاری آن دوره باشد.
اجزای اثر
بدنهٔ طلایی باز با دهانهٔ عقب باز که نشان دهندۀ سازهٔ واقعی چرخدار است و طراحی آن طوری است که فضای داخلی آن با بافتهایی طراحی شده تا نمای کفپوش واقعی را تقلید کند.
دو چرخ با تعدادی پره (اسپوک) که آزادانه میتوانستند بچرخند در نمای نخستین ساختار نشان داده شده که نشان دهندۀ فهم عملیاتی سازندگان برای حرکت است.
نقوش تزیینی روی بدنه از خطوط صلیبوار و نمادهای هندسی که احتمالاً نشان دهنده بستری سرشار از معنا در نمادگرایی ایرانی باستان هستند.
چهرۀ ایزد مصری کوچک «بس» (Bes) در بخش جلویی، که حضورش بازتابی از تعاملات فرهنگی گستردهٔ امپراتوری هخامنشی با مصر و شرق نزدیک است.
چهار اسب کوچک طلا که در صف جلو کشیده شدهاند، هر یک با جزئیات واقعگرایانه در زینت و ریسمانها، گواهی بر توجه هنرمندانهٔ سازندگان به نمایش حرکت، سرعت و نظم است.
دو فیگور انسانی درون ارابه، راننده و مسافر، که پوشش، زیورآلات و شکل نشستن آنها دلالت دارد بر جایگاه اجتماعی بالا یا ارتباط نزدیک با طبقات اشراف هخامنشی.
بر اساس تحلیلهای تخصصی و مقایسه با دیگر آثار فلزی هخامنشی، چنین مدلهایی میتوانستهاند نمادهایی از قدرت، اقتدار و حتی رسومی آیینی باشند، و شاید ارائه شده در معابد یا اماکن مقدس به عنوان تقدیمنامه یا نمادی از وفاداری سیاسی.
ارزش تاریخی، فرهنگی و معنایی
ارزش این اثر صرفاً در بازی تکنیکهای فلزکاری نیست؛ بلکه در تصویری است که از فرهنگ، باورها و شبکهٔ جهانی امپراتوری هخامنشی ارائه میدهد. هخامنشیان از زمان کوروش بزرگ تا داریوش سوم، قلمرویی وسیع را اداره میکردند که از مصر تا سند امتداد داشت و در این مدت تعاملات زبانی، هنری و سیاسی شکلهای متنوعی یافت.
وجود ارابه با نمادهای گوناگون، از اسب تا ایزد مصری، بازتاب تعاملات گستردهٔ فرهنگی میان تمدنهای مختلف تحت نفوذ یا همسایگی هخامنشی است. همچنین، پژوهشهای باستانشناسی تأکید دارند که این اشیا احتمالاً در مکانهای مقدس و نیایشگاهها انباشته شدهاند، جایی که اهالی، نذرهای خود را به ویژه در قالب اشیاء طلایی تقدیم نیایشگاه میکردند.
ارزش تاریخی این مجموعه از این جهت افزایش مییابد که تعداد زیادی از آثار هخامنشیان نابود شده یا در گنجینههای خصوصی پنهان ماندهاند و آنچه امروز از دورهٔ هخامنشی در موزهها میبینیم، بخش ناچیز اما بسیار برجسته و بی نظیر است. مجموعهٔ گنجینهٔ آمودریا به عنوان پربارترین نمونهٔ به جا مانده از هنر فلزکاری ایران باستان شناخته میشود؛ اثری که به پژوهشگران و تاریخنگاران کمک میکند لایههایی از زندگی، باور و ساختار اجتماعی ایران باستان را بازسازی کنند و تاریخی دقیقتر و نزدیکتر به واقعیت را ترسیم کنند.
این خبر از سایت منبع نقل شده و پایگاه خبری زیرنویس در قبال محتوای آن مسئولیتی ندارد. در صورت نیاز، در نظرات همین خبر گزارش دهید تا بررسی گردد.
۲۹ آذر ۱۴۰۴واکاوی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی حذف کودکان از مراسمها«از کودکان در مراسمی دیگر پذیرایی میشود»؛ جمله ای شیک، اما ویرانگر
۲۲ آذر ۱۴۰۴تحلیل جامعهشناختی کاهش ازدواج و فرزندآوری در ایرانازدواج؛ از اجبار اجتماعی تا انتخاب فردی: چرا برخوردارها کمتر ازدواج میکنند؟
۱۷ آبان ۱۴۰۴لزوم تمرکز بر خدمت به جای زندگی خصوصیچهرههای مشهور و القای مصرف گرایی و مصرف زدگی
 |
 |
 |
 |
