صدای پای جشن مشارکت ملی می‌آید

محمدرضا نادری گیسور – روزنامه اطلاعات: فرایند انتخابات شورای اسلامی شهرها روز پنجشنبه گذشته با صدور دستور وزیر کشور به همه فرمانداران آغاز شد تا عملیات یکی از بزرگترین و در عین حال، متفاوت‌ترین انتخابات ایران در طول سال‌های پس ازپیروزی  انقلاب صورت اجرایی به خود گیرد.

بر اساس دستور وزیر کشور، هیأت‌های اجرایی شهرستان از روز جمعه ۲۸ آذر ظرف مدت پنج روز تشکیل می‌شود تا شرایط را برای ثبت نام از داوطلبان طی روزهای ۲۱ تا ۲۷ دی ماه فراهم کند؛ روندی که با برگزاری هفتمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی در روز جمعه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۵ در سراسر کشور به سرانجام خواهد رسید.

انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا یکی از مهم‌ترین جلوه‌ها و ستون‌های مردم‌سالاری در ایران است. شوراها به عنوان نهادهایی برخاسته از رأی مستقیم مردم، نقش واسطه‌ای میان جامعه و حاکمیت دارند و می‌توانند با تصمیم‌گیری‌های محلی و نزدیک به نیازهای واقعی مردم، موجب تقویت اعتماد عمومی و پیشبرد توسعه متوازن در کشور شوند. از همین رو، هر دوره برگزاری انتخابات شوراها فرصتی تازه برای بازسازی سرمایه اجتماعی و تقویت اعتماد عمومی  به شمار می رود و در شرایط کنونی کشور، که جامعه با چالش‌هایی مانند فشارهای اقتصادی، وجود فاصله میان مردم و نهادهای تصمیم‌گیر، انتظارات در زمینه تحقق عدالت اجتماعی، مطالبه برای کارآمدی بیشتر نهادها و نیاز به بازآفرینی امید جمعی روبه‌رو است، اهمیت این انتخابات بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود.

در این میان، ویژگی اصلی انتخابات شوراها مردمی بودن آن است. برخلاف انتخابات ریاست‌جمهوری یا مجلس، در این انتخابات چهره‌های محلی و افرادی که مستقیماً با مسائل زندگی روزمره مردم در ارتباطند وارد میدان می‌شوند. این نزدیکی جغرافیایی و اجتماعی میان نامزدها و رأی‌دهندگان موجب می‌شود که مشارکت مردم، اگر درست هدایت شود، بتواند واقعی‌تر و اثرگذارتر باشد. از همین رو، شوراهای فعال و کارآمد می‌توانند به‌طور ملموس مشکلات شهری و روستایی را کاهش دهند و امید به اصلاح و بهبود را در سطح جامعه زنده نگه دارند.

امسال اما شرایط این انتخابات با چند تحول بنیادین همراه شده است که می‌تواند به یک نقطه عطف در تاریخ انتخابات ایران تبدیل شود و جلوه دیگری را از شکوه همبستگی ایران در مقابل جهانیان به نمایش بگذارد؛ به ویژه آنکه این نخستین انتخابات ایران پس از تهاجم ددمنشانه رژیم صهیونیستی و آمریکا در جریان جنگ ۱۲ روزه است؛ جنگی که در آن، ایرانیان با اتحاد و همبستگی، جلوه‌ای بی‌نظیر از وطن دوستی و وحدت ملی را نشان دادند، دشمنان را ناکام گذاشتند و همگان را به حیرت واداشتند.

در چنین شرایطی، انتخابات شوراها واجد پیام‌های بسیاری است و همه کسانی که به ایران و انقلاب و آبادانی سرزمین‌مان علاقه دارند، باید پای کار بیایند و چه به عنوان داوطلب و چه عوامل هیأت‌های اجرایی یا نظارت، به برگزاری موفق و پرشور آن کمک کنند، مخصوصاً آنکه این انتخابات در مقایسه با دوره‌های گذشته، حاوی تفاوت‌ها و تحول‌هایی است.

نخستین تحول، اجرای کامل انتخابات به صورت الکترونیکی در سراسر کشور است. این تغییر، علاوه بر تسهیل فرآیند رأی‌دهی، می‌تواند باعث افزایش اعتماد مردم به صحت شمارش آرا شود.

رأی‌دهندگان به‌جای نگرانی از شلوغی مراکز رأی یا طولانی شدن شمارش، می‌توانند با سهولت بیشتری رأی دهند و نتیجه‌ای سریع و شفاف ببینند. از همین‌رو، لازم است دولت و وزارت کشور پیش از برگزاری انتخابات، با اطلاع‌رسانی گسترده و آموزش عمومی، مردم را از نحوه رأی‌گیری الکترونیکی و مزایای آن مطلع کنند تا هیچ‌گونه سردرگمی یا تردید در روز رأی‌گیری به وجود نیاید. اطمینان از امنیت داده‌ها و بی‌طرفی سامانه‌ها، عنصری حیاتی برای جلب اعتماد عمومی است.

تحول دوم، انتخابات تناسبی در تهران است که برای نخستین بار در تاریخ ایران اجرا می‌شود. مطابق این روش، احزاب و تشکل‌های سیاسی می‌توانند فهرست‌هایی از نامزدهای خود ارائه دهند و سهم کرسی‌ها بر اساس میزان آرای فهرست‌ها تعیین می‌شود. از این منظر، انتخابات فرارو گامی مهم در جهت نهادینه‌سازی فعالیت حزبی و تقویت اندیشه جمعی در تصمیم‌گیری‌های شهری است.

نظام تناسبی می‌تواند به احزاب امکان دهد با برنامه‌های مشخص نامزدهای خود را به شوراها و در آینده به مجلس و دولت بفرستند و پاسخ‌گوی عملکرد خود نیز باشند. در بلندمدت، این امر موجب رشد فرهنگ سیاسی و شفاف‌تر شدن مسئولیت‌های منتخبین خواهد شد. برای آنکه مردم بیشتر پای صندوق‌های رأی بیایند و این تحول بزرگ به ثمر بنشیند، چند اقدام اساسی ضروری است:

۱. افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت شوراها؛ رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی باید نشان دهند که تصمیمات شوراها در کیفیت زندگی روزمره مردم (مانند حمل‌ونقل، فضای سبز، خدمات شهری و بودجه محلات) تأثیر مستقیم دارد. هنگامی که رأی‌دهندگان بدانند رأی آنان می‌تواند کوچه و خیابان خودشان را تغییر دهد، انگیزه مشارکت چند برابر می‌شود.

۲. تقویت رقابت واقعی و سالم؛ دولت و مجلس که مسئولیت برگزاری این انتخابات و شکل‌دهی به هیأت‌های اجرایی و نظارت آن را برعهده دارند، باید زمینه‌ای فراهم سازند که تمامی گروه‌ها و جریان‌های فکری قانون‌مدار بتوانند بدون نگرانی از ردصلاحیت‌های گسترده یا محدودیت‌های تبلیغاتی وارد رقابت شوند. احساس حذف یا تبعیض، بزرگ‌ترین مانع مشارکت است. نکته مهم، در انتخابات شوراها آن است که برخلاف انتخابات ریاست جمهوری و مجلس، در انتخابات شوراها شورای نگبهان هیچگونه نقش نظارتی ندارد و هیأت‌های نظارت مرکزی و استانها را مجلس تعیین می‌کند.

۳. اعتمادسازی و شفافیت در اجرا؛ در دوره الکترونیکی، نمایش عمومی روند رأی‌گیری، انتشار فوری نتایج هر صندوق و تضمین نظارت جامع، می‌تواند پیام روشنی از سلامت انتخابات ارسال کند. موفقیت در این شیوه رأی گیری می‌تواند راه را برای برگزاری الکترونیکی  انتخابات مجلس و ریاست جمهوری نیز فراهم سازد.

۴. استفاده از ظرفیت جوانان و نخبگان محلی؛ شوراها باید نشان‌دهند درهای مشارکت واقعی را به روی نسل جدید گشوده‌اند. حضور چهره‌های جوان، زنان، و افراد با تجربه حوزه های علمی در کنار شخصیت‌های موجه سیاسی می‌تواند امید و سرمایه  اجتماعی را به جامعه بازگرداند.

۵. تشویق احزاب به کار برنامه‌محور؛ در نظام تناسبی، فهرست‌های حزبی باید بر اساس کارنامه و برنامه عملی ارائه شود نه روابط شخصی. هر فهرست اگر بتواند برنامه‌ای ملموس برای حل مشکلات شهری بدهد، بخشی از جامعه را نمایندگی خواهد کرد.

نقش دولت و مجلس در این میان کلیدی است. دولت باید به‌عنوان مجری انتخابات، از هرگونه جانبداری سیاسی پرهیز کند و تمام امکانات اجرایی را در اختیار رأی مردم قرار دهد. مجلس نیز لازم است با نظارت درست در انتخابات و نیز، تصویب قوانین مکمل از جمله دستورالعمل‌های نظارت الکترونیکی و ثبت شکایات دیجیتال، به شفافیت بیشتر کمک کند. علاوه بر آن، نهادهای رسمی باید به تشکل‌های محلی و سمن‌ها (NGO) اجازه دهند در آگاه‌سازی و تشویق مشارکت مردمی سهم فعال‌تری داشته باشند. حضور رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و انجمن‌های صنفی در فضای گفتگو و نقد سازنده نیز می‌تواند نشاط سیاسی را افزایش دهد.

در نهایت، وظیفه خود شوراها پس از تشکیل اهمیت زیادی دارد. شوراها باید ثابت کنند اعتماد مردم بی‌نتیجه نبوده است؛ تصمیم‌گیری‌های آنان باید علنی و قابل پیگیری باشد، وعده‌های انتخاباتی را فراموش نکنند، و با شهرداری‌ها و دستگاه‌های اجرایی همکاری مؤثر داشته باشند. هر شورا که عملکرد مطلوبی داشته باشد، به تقویت مشارکت در دوره بعدی کمک می‌کند و این چرخه،روند مردم‌سالاری   را پویاتر می‌سازد. متأسفانه در طول دوره‌های گذشته بارها شوراها با چالش‌ها و مشکلات جدی از جمله اختلافات داخلی و یا بروز سوء عملکردها و فسادها روبرو شده‌اند که آثار آن می‌تواند حتی در میزان مشارکت مردم در انتخابات ظاهر شود. 

در مجموع باید گفت انتخابات امسال، با الکترونیکی شدن و اجرای نظام تناسبی در تهران، نقطه عطفی در تجربه سیاسی ایران خواهد بود و نخستین تجربه برگزاری انتخابات دولت چهاردهم را نیز رقم خواهد زد. اگر دولت، مجلس، احزاب و خود مردم بتوانند از این فرصت به‌درستی استفاده کنند، انتخابات شوراها می‌تواند به جشن مشارکت ملی تبدیل شود؛ انتخاباتی که نه‌تنها برای عمران شهرها و روستاها، بلکه برای بازسازی اعتماد عمومی و آینده دموکراسی در ایران اهمیت بسیار دارد.