بیوگرافی سوسن تسلیمی

سوسن تسلیمی که در یک خانواده هنرمند پا به عرصه هنر گذاشت، از همان دوران کودکی با فضای تئاتر و سینما آشنا شد و مسیر زندگی‌اش با انتخاب بازیگری و پژوهش در هنرهای نمایشی گره خورد. سوسن تسلیمی نه تنها به عنوان بازیگری خلاق و صاحب سبک شناخته می‌شود، بلکه با فعالیت‌هایش در حوزه کارگردانی، تأثیر عمیقی بر نسل‌های بعدی هنرمندان ایرانی و حتی بین‌المللی گذاشته است. از اولین حضور سوسن تسلیمی در سینما با چریکه تارا تا درخشش در آثار ماندگار تلویزیون و تئاتر، مسیر حرفه‌ای او نمونه‌ای از تعهد، پشتکار و عشق به هنر را نشان می‌دهد که همچنان بسیاری از هنرمندان و علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی از او الهام می‌گیرند.

تولد و خانواده

سوسن تسلیمی در ۱۸ بهمن سال ۱۳۲۸ در رشت متولد شد. پدر (خسرو تسلیمی مدیر تولید و تهیه‌کننده) و مادر (منیژه آخوندنیا بازیگر) او از چهره‌های عرصه هنر بودند و همین دروازه ورودش به دنیای تئاتر و سینما را رقم زد. شاید زمانی که سوسن تسلیمی به‌جای منیژه آخوند نیا، مادر مرحومش، به روی سِن می‌رفت تا جایزه بهترین بازیگر سال را دریافت کند، در ذهن خود رویای بازیگری را می‌پروراند. ناگفته نماند که سیروس تسلیمی،‌ برادر سوسن، نیز فیلمنامه‌نویس، تهیه‌کننده و بازیگر است.

آغاز فعالیت  هنری

سوسن تسلیمی در سال ۱۳۴۸ وارد دانشکده هنر‌های زیبا در رشته تئاتر شد و اولین فعالیت حرفه‌ای خود را در کارگاه نمایش آربی آوانسیان، کارگردان و نمایشنامه‌نویس، آغاز کرد. او درباره این کارگاه می‌گوید:

شرکت این کارگاه باعث شد دنیای فکری‌ام در تئاتر شکل بگیرد.

ازدواج با داریوش فرهنگ

سوسن تسلیمی در سال ۱۳۴۷ با داریوش فرهنگ، بازیگر و کارگردان ایرانی، ازدواج کرد و زندگی آنها تا سال ۱۳۵۷ ادامه یافت.

این دو در گروه تئاتری «پیاده» با یکدیگر آشنا شدند و حاصل این ازدواج دختری به نام توکا فرهنگ است که در سال ۱۳۵۵ در تهران به دنیا آمد. توکا هم‌اکنون در سوئد زندگی می‌کند و به عنوان گرافیست در مطبوعات فعالیت دارد.

سوسن تسلیمی و داریوش فرهنگ پس از سال‌ها زندگی مشترک، به دلیل تصمیم سوسن برای مهاجرت به سوئد در اواخر دهه ۶۰ از یکدیگر جدا شدند. او علت جدایی را اختلاف سلیقه عنوان کرده است. بنا به گزارش برخی منابع، سوسن تسلیمی پس از جدایی از داریوش فرهنگ، در سوئد با پیتر میلتسی ازدواج می‌کند.

اولین فیلم

در سال ۱۳۵۷ سوسن تسلیمی برای اولین بار وارد سینما شد و با فیلم ماندگار چریکه تارا ساخته بهرام بیضایی روی پرده رفت؛ اگرچه این فیلم به دلیل همزمانی با تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از انقلاب ۵۷، نیمه‌تمام ماند و سرانجام در سال ۱۳۶۰ به اتمام رسید.

همکاری تسلیمی و بیضایی آغازگر مسیری شد که بعدها در فیلم‌های دیگر بیضایی و نیز آثار کارگردانان مهم دهه پنجاه و شصت ادامه یافت. چریکه تارا نه تنها به عنوان اولین فیلم توقیف‌شده پس از انقلاب شناخته می‌شود، بلکه همچنین نخستین فیلم تاریخ سینمای ایران بود که در جشنواره بین‌المللی فیلم کن فرانسه به نمایش درآمد. سوسن تسلیمی در این اثر نیز همچون همیشه با درخشش خاص خود بر صحنه حاضر شد و به خاطر ایفای نقش یک زن مقتدر، در جشنواره سن‌سباستین مورد تقدیر و تحسین قرار گرفت.

با این حال، علی‌رغم این موفقیت‌ها، چریکه تارا به دلیل توقیف شدنش، نتوانست سوسن تسلیمی را به عنوان یک چهره شناخته‌شده در میان مردم معرفی کند و او همچنان برای عموم ناشناخته باقی ماند.

سانسور، سکوت، مهاجرت؛ مسیری که بهرام بیضایی به ناچار آن را طی کرد

درخشش‌های هنری

تاریخ سینما و تئاتر ایران، به‌ویژه در عرصه بازیگری، به ندرت شاهد وجود شخصیت‌هایی چون سوسن تسلیمی بوده است که بتوانند استانداردهای جهانی بازیگری را به خوبی نمایان کنند. از سوی دیگر، در تاریخ سینما و تئاتر جهانی نیز، تعداد بسیار کمی از بازیگران زن وجود دارند که توانسته‌اند از قالب‌های کلیشه‌ای خارج شوند و بدون وابستگی به بازیگران مرد، سبک خاص خود را ایجاد کنند.

سوسن تسلیمی به عنوان نخستین بازیگر زن صاحب سبک در عرصه سینما و تئاتر ایران شناخته می‌شود. با وجود اینکه کارنامه هنری‌اش چندان پرکار نیست، اما او با ایفای نقش‌های متنوع و به یاد ماندنی، توانسته نام خود را برای همیشه در زمره بهترین بازیگران ایرانی ثبت کند. کمتر منتقد یا اهل سینمایی پیدا می‌شود که از درخشش‌های هنری او بی‌توجه بگذرد و نام سوسن تسلیمی را به عنوان یکی از برجسته‌ترین بازیگران سینمای ایران ذکر نکند. سوسن تسلیمی در مورد هنر بازیگری خود می‌گوید:

من زیبایی چهره استانداردی آن‌گونه که قابل گفتن باشد ندارم. وقتی در نقشی ایفای نقش می‌کنم، تمام تلاشم این است که به آن نقش زندگی ببخشم. شاید این نقش است که به نوعی در صحنه حضور پیدا می‌کند و در واقع، یک نوع زیبایی در این حضور نهفته است.

حضور در تلویزیون پس از انقلاب

سوسن تسلیمی با ارائه یک بازی‌ گیرا و شگفت‌انگیز در سریال سربداران به کارگردانی محمدعلی نجفی، که یکی از ماندگارترین آثار تلویزیونی ایرانی به شمار می‌رود، به چهره‌ای شناخته‌شده تبدیل شد. هرچند لازم به ذکر است که این اولین تجربه تلویزیونی سوسن تسلیمی نبود؛ زیرا پیش‌تر در تله‌تئاتر روسپی بزرگوار در سال ۱۳۵۰ و همچنین در حلقه جادو در سال ۱۳۵۲، کارهای تلویزیونی را تجربه کرده بود.

در سریال سربداران، سوسن تسلیمی با ایفای نقش فاطمه، تصویر یک زن مقتدر و فعال را به نمایش گذاشت که در تاریخ بازیگری ایران و حتی جهان، کم‌سابقه است. پس از پایان این سریال و در سال ۱۳۶۴، او بار دیگر در مقابل دوربین علی ژکان قرار گرفت و با بازی در فیلم مادیان، تحسین و تمجید منتقدین را برانگیخت. سال بعد، او در فیلم طلسم ساخته داریوش فرهنگ نیز به ایفای نقش پرداخت.

در این فیلم، سوسن تسلیمی نقش زنی فرمانبردار و آرام را ایفا کرد و با این انتخاب، متفاوت‌ترین تجربه سینمایی خود را رقم زد. این اثر که بر اساس نمایشنامه قلعه کولاک نوشته بهرام بیضایی ساخته شده بود، در پنج رشته مختلف در پنجمین جشنواره فیلم فجر نامزد دریافت جایزه شد و به یکی از مهم‌ترین آثار داریوش فرهنگ تبدیل گردید. سوسن تسلیمی با این نقش‌ها نشان داد که توانایی‌هایش فراتر از یک بازیگر معمولی است و او می‌تواند ابعاد مختلف شخصیت‌ها را با عمق و احساس به تصویر بکشد.

همکاری با فیلمسازان بزرگ

در سال‌های طلایی بهرام بیضایی و سوسن تسلیمی وابستگی عمیق و خلاقانه‌ای به یکدیگر پیدا کرده بودند؛ سوسن تسلیمی نه تنها به عنوان یک بازیگر، بلکه به عنوان یک مشاور و همکار نزدیک در تمام مراحل تولید آثار بیضایی حضور داشت. او با اشتیاق و دقت در هر مرحله از فرآیند ساخت فیلم، از پیش‌تولید تا تدوین، با بیضایی همکاری می‌کرد و نظراتش را در زمینه‌های مختلف با او به اشتراک می‌گذاشت. این همکاری به قدری نزدیک بود که می‌توان گفت سوسن تسلیمی در واقع یکی از ارکان اصلی کارهای بیضایی به شمار می‌رفت.

در سال ۱۳۶۵، تحت تأثیر فضای جنگ و تحولات اجتماعی آن دوران، سوسن تسلیمی ایده‌ای را برای ساخت یک فیلم به بیضایی ارائه داد. بهرام بیضایی از این ایده استقبال کرد و در نتیجه، فیلمی به نام باشو غریبه کوچک تولید شد. این فیلم که به موضوع دفاع مقدس پرداخته بود، با توجه به سلیقه خاص مدیران فرهنگی آن زمان، متأسفانه با توقیف مواجه گشت و تا سال ۱۳۶۸ امکان اکران پیدا نکرد. در آن سال، سوسن تسلیمی دیگر در ایران حضور نداشت و از این رو نتوانست یکی از بهترین اجراهای خود را در کنار مخاطبان ایرانی مشاهده کند.

پس از اکران باشو غریبه کوچک، موجی از نقدهای مثبت و ستایش‌آمیز درباره این فیلم منتشر شد. حتی منتقدانی که به عنوان سخت‌گیرترین‌ها شناخته می‌شدند، مانند مسعود فراستی، زبان به تحسین این اثر گشودند و بیش از هر چیز بر بازی بی‌نقص سوسن تسلیمی تأکید کردند. بسیاری از منتقدین و سینماگران ایرانی، بازی او در این فیلم را به عنوان یکی از بهترین بازی‌ها در تاریخ سینمای ایران ارزیابی کردند و خود فیلم را در زمره بهترین آثار تاریخ سینما قرار دادند.

مهاجرت و ادامه فعالیت خود در سوئد

سوسن تسلیمی در مهرماه سال ۱۳۶۶ و بعد از اینکه در فیلم شاید وقتی دیگر به کارگردانی بهرام بیضایی بازی کرد و ممنوع الکار شد، برای ادامه فعالیت در این عرصه هنری چاره‌ای جز مهاجرت از ایران را پیش‌روی خود ندید. در نتیجه سوسن تسلیمی تصمیم گرفت تا به همراه دخترش از ایران مهاجرت کند و به این ترتیب، ایران یکی از بازیگران با استعدادش را از دست داد.

پس از مهاجرت به سوئد، سوسن تسلیمی با چالش‌های فراوانی مواجه شد؛ او در ابتدا با دشواری‌های یادگیری زبان سوئدی دست و پنجه نرم کرد و از آن مهم‌تر، برای جامعه هنری سوئد ناشناخته بود. اگرچه این سختی‌ها مانع از رشد و پیشرفت بازیگر برجسته فیلم‌های بهرام بیضایی در عرصه هنر نشد؛ پس از ورود به سوئد، سوسن تسلیمی در فیلم مرز به کارگردانی رضا پارسا ایفای نقش کرد. پس از این تجربه، او تصمیم گرفت تا از سینما فاصله بگیرد و تمرکز خود را روی فعالیت‌های دیگری همچون بازیگری، نمایشنامه‌نویسی و تدریس تئاتر معطوف کرد.

یکی از نقاط عطف در کارنامه هنری سوسن تسلیمی، اجرای نمایش مده‌آ بود که نه تنها موجب حیرت و شگفتی همگان شد، بلکه توانست جامعه هنری سوئد را به تحسین وادارد. در این نمایش، تسلیمی به عنوان نویسنده و کارگردان، با استفاده از ماسک‌های مختلف، در نقش‌های گوناگونی ظاهر شد و به تنهایی این اثر را بر روی صحنه به نمایش گذاشت. او با بازی خیره‌کننده‌اش در این نمایش، موفق به کسب جایزه بهترین بازیگر سال تئاتر سوئد از سوی آکادمی هنر سوئد شد و نبوغ خود را فراتر از مرزهای ایران به نمایش گذاشت.

پس از موفقیت چشمگیر مده‌آ، سوسن تسلیمی همچنان در عرصه هنرهای نمایشی حاضر شد و نه تنها به بازیگری و کارگردانی تئاتر ادامه داد، بلکه چندین سریال تلویزیونی نیز برای تلویزیون سوئد تولید کرد که از میان آن‌ها می‌توان به عشق، عشق، عشق و بازداشتگاه اشاره داشت. همچنین در سال ۱۳۸۱ (۲۰۰۲ میلادی)، بازیگر سریال سربداران فیلمی با عنوان حادثه غریب‌الوقوع را کارگردانی کرد.

ناگفته نماند که سوسن تسلیمی در اوایل سال ۲۰۱۱، نمایشنامه شب دوازدهم شکسپیر را در سالن اصلی تئاتر شهر استکهلم روی صحنه برد. او در این نمایش با بازیگران درجه یک سوئد کار کرد و آن را بزرگ‌ترین کارش معرفی می‌کند.

اظهارنظر درباره سینما

سوسن تسلیمی درباره سینما می‌گوید:

هیچ‌وقت به ستاره شدن فکر نمی‌کردم. برای من ابتدا تئاتر و سپس فیلم یک کار معنوی و درونی است. من بیشتر به دنبال اثری بودم که از من می‌ماند. کاری که ما می‌کنیم، فقط برای الان نیست و برای آیندگان نیز هست.

او معتقد است که بیشتر زنانی که در سینما بازنمایی می‌شوند بیشتر به تیپ شباهت دارند تا شخصیت و این کاراکتر چیزی جز خواهر یا مادر و همسر کسی نبوده‌اند و هیچ گاه به یک شخصیت محوری فیلم بدل نمی‌شوند.

به تعبیر سوسن تسلیمی، بازیگر باید ارتباط معنوی با خود و دنیایی که نمی‌شناسد برقرار کند. این امر نیازمند شناخت خود و آماده‌سازی نقش با بهره‌گیری از ظرفیت‌های وجودی فرد است. از این منظر، بازیگر ایده‌آل باید دریایی از بینش، دانش و تجربیات را در خود پرورش دهد تا روح و جسم او توانایی درک و دربرگیری تنوع و پیچیدگی‌های مختلف انسانی را پیدا کند.

آثار سوسن تسلیمی

بازیگری سینما

• ۱۳۵۷ – چریکه تارا
• ۱۳۶۱ – مرگ یزدگرد
• ۱۳۶۴ – مادیان
• ۱۳۶۵ – باشو، غریبه کوچک
• ۱۳۶۵ – طلسم
• ۱۳۶۶ – شاید وقتی دیگر
• ۲۰۲۲ – خرچنگ سیاه

کارگردانی سینما

• حادثه قریب‌الوقوع (در کشور سوئد)

تئاتر

• مده‌آ (بعلاوه نویسنده، کارگردان)
• مرگ یزدگرد (بهرام بیضایی)
• زیرزمین
• دایرهٔ گچی قفقازی (برتولت برشت)
• زنده‌به‌گور (صادق هدایت)
• خواهر من باغی است با حصار (تنسی ویلیامز)
• پیرمرد مضحک (تادئوش روژه‌ویچ)
• خلوت خفتگان (پیتر گیل)
• سواری درآمد… (مهین تجدد)
• داستانی نه تازه (مهدی هاشمی)
• عروسی خون (فدریکو گارسیا لورکا)
• کالیگولا (آلبر کامو)
• انسان و حیوان و تقوا (لوئیجی پیراندلو)
• ایولف کوچک (هنریک ایبسن)
• نامه‌هایی از من به خانواده‌ام (رضا قاسمی)
• ترس و نکبت رایش سوم (برتولت برشت)
• باغ آلبالو (آنتون چخوف)
• شهر کوچک ما (تورنتون وایلدر)
• روسپی بزرگوار (ژان پل سارتر)
• وای بر مغلوب (غلامحسین ساعدی)
• با خشم به یادآور (جان آزبرن)
• امشب از خود می‌سازیم (لوئیجی پیراندلو)
• چشم‌اندازی از پل (آرتور میلر)

تلویزیون

• ۱۳۵۰، روسپی بزرگوار (نویسنده: ژان پل سارتر)
• ۱۳۵۲، حلقه جادو، کودک و نوجوان
• ۱۳۶۳، سربداران (کارگردان: محمدعلی نجفی)

جوایز و افتخارات

• جایزه‌ای برای بازی در نمایش قربانی
• ۱۹۹۵ سلستینا (ریکس تئاترین، ۱۹۹۵)
• ۱۹۹۹ جایزه بهترین بازیگر سال از طرف آکادمی سوئد برای نمایش مده‌آ

بیوگرافی مژده شمسایی؛ از بازیگری و چهره‌پردازی تا ازدواج با بهرام بیضایی