اوکراین در آتش اختلافات دو سوی آتلانتیک می‌سوزد

مینا  حیدری – روزنامه اطلاعات| 

چکیده
همزمان با نزدیک شدن به فصل زمستان، نشانه‌هایی از فرسایش در هر دو سوی میدان نبرد در اوکراین دیده می‌شود؛ اما آیا این فرسایش به معنای نزدیک شدن به صلح است؟ تحلیلگران بر این باورند که اختلافات عمیق بین اروپا و آمریکا، همراه با بحران انرژی و فساد داخلی در اوکراین، چشم‌انداز روشنی برای پایان جنگ درکوتاه‌مدت باقی نمی‌گذارد. مهدی سیف تبریزی، کارشناس مسائل روسیه و قفقاز، گفتگویی با اطلاعات در همین زمینه انجام داده که تقدیم خوانندگان روزنامه می شود.
***
*طرح صلح ترامپ از نظر شما چگونه پیش می‌رود؟

طرح صلح پیشنهادی دونالد ترامپ از همان لحظه ارائه اولیه با موانع جدی روبه‌رو بود و مسیر پیشِ‌رو برای آن کاملاقابل پیش‌بینی به نظر می‌رسید. این طرح منافع اتحادیه اروپا را به‌عنوان یک مجموعه یکپارچه به‌طور کامل نادیده گرفته بود و همین امر، مخالفت قاطع و هماهنگ کشورهای اروپایی را از ابتدا برانگیخت. حتی اگر اوکراین را صرفاً مجری تصمیمات غرب و نه تصمیم‌گیرنده اصلی بدانیم، باز هم روشن بود که اروپا به هیچ عنوان با این نسخه همراهی نخواهد کرد و در نتیجه، طرح عملا از همان ابتدا فاقد شانس پیشرفت واقعی بود.

در مراحل بعدی، هنگامی که تلاش شد با ارائه نسخه تعدیل‌شده‌ای از طرح، آن را به خواسته‌های کی‌یف نزدیک‌تر کنند، باز هم این ابتکار با مقاومت آشکار و کارشکنی کشورهای اروپایی مواجه شد. بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای و شواهد موجود، مذاکرات دست‌کم بر سر سه محور کلیدی به بن‌بست رسیده است: واگذاری سرزمینی، تعهد اوکراین به عدم پیوستن به ناتو، تعیین سقف نیروهای مسلح اوکراین.

محوری‌ترین وغیرقابل‌انعطاف‌ترین موضوع از نگاه مسکو، همانا مسئله واگذاری سرزمینی است. ولادیمیر پوتین در اظهارات اخیر خود به صراحت تأکید کرده که بخش باقی‌مانده دونباس – حدود ۲۵ درصد از استان دونتسک که همچنان تحت کنترل نیروهای اوکراینی است – در نهایت یا از راه عملیات نظامی و یا از مسیر مذاکرات صلح، به‌طور کامل به تصرف روسیه درخواهد آمد.

به‌هرحال، این مسئله از دید روسیه قطعی تلقی می‌شود و همین نکته در دیدار آلاسکا، به ترامپ منتقل شده بود؛ بر مبنای همین پیش‌فرض نیز ترامپ طرح صلح خود را تنظیم و مفاد آن را ارائه کرد. آن‌چه اکنون روشن است و بارها نیز از سوی ترامپ مطرح شده، این است که اوکراینی‌ها طرح صلح را نپذیرفته‌اند.

به نظر می‌رسد کاخ سفید عملاگزینه عبور از زلنسکی را در دستور کار قرار داده است. خود ترامپ در مصاحبه‌های اخیر، آشکارا از عملکرد زلنسکی ابراز نارضایتی کرده و گفته که از دست او به‌شدت عصبانی است؛ حتی تصریح کرده که اوکراین دیگر یک دموکراسی واقعی نیست و باید تغییرات اساسی در ساختار سیاسی این کشور رخ دهد. این مواضع، نشانه‌ای از نگرانی و نارضایتی واشنگتن از روند فعلی مذاکرات صلح است.

همچنین باید به اظهارات «دونالد ترامپ جونیور» فرزند رئیس جمهوری آمریکا در نشست دوحه اشاره کرد که اهمیت فراوانی داشت، زیرا معمولا زمانی که برخی دیدگاه‌ها از زبان پدر بیان نمی‌شود، پسر ترامپ آن‌ها را آشکار می‌کند. در این نشست، او دولت اوکراین را کاملا فاسد خواند و ادعا کرد که کمک‌های اروپا صرف فساد نزدیکان زلنسکی شده و دولت کی‌یف برای حفظ قدرت، عمدا ادامه‌ جنگ را در دستور کار قرار داده است.

این اظهارات نشان می‌دهد که طرح صلح در مسیر مطلوب پیش نمی‌رود. از سوی دیگر، طرف‌های اروپایی – همان‌طور که اخیرا نیز اعلام کردند – تأکید دارند که از زلنسکی حمایت خواهند کرد. خود زلنسکی نیز به صراحت اعلام کرده که حاضر نیست بند مربوط به واگذاری سرزمین را بپذیرد. در مقابل، ترامپ و تیم آمریکا همچنان بر اجرای کامل مفاد طرح مبتنی بر خواسته‌های روسیه اصرار دارند.

در مجموع، این وضعیت بیانگر آن است که در کوتاه‌مدت نباید انتظار تحقق صلح در اروپا را داشت. روس‌ها نیز از شرایط کنونی خرسندند و برای آن‌ها وضعیت فعلی ایده‌آل است زیرا آمریکا عملااز ادامه‌ کمک‌ها به اوکراین کناره گرفته و حمایت مالی و نظامی خود را کاهش داده است. از این منظر، اگر اوکراین نتواند حمایت آمریکا را حفظ کند، چاره‌ای جز عقب‌نشینی از میدان جنگ نخواهد داشت.

شرایط میدانی در حال حاضر کاملا به سود ارتش روسیه پیش می‌رود و پیشروی‌ها با سرعت قابل‌توجهی در حال انجام است و تصرف مناطق جدید در گستره چندهزار کیلومتری جبهه، برای روس‌ها دستاورد مهمی محسوب می‌شود.

این پیشروی‌ها از منظر راهبردی اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا هرگاه مذاکرات صلح از سر گرفته شود، روسیه در موقعیتی برتر از لحاظ میدانی و جغرافیایی قرار خواهد داشت. در واقع، هرچه خطوط تماس و جبهه جنگ بیشتر به سمت غرب حرکت کند، روس‌ها در معاهدات احتمالی صلح، با دست پرتر وارد گفت‌وگو خواهند شد. به همین دلیل، روسیه در حال حاضر عجله‌ای برای آتش‌بس یا پایان فوری جنگ ندارد. آن‌ها در عوض، ترجیح می‌دهند از ابزار فشار روانی و بازی‌های سیاسی و رسانه‌ای، به‌ویژه در تعامل با ترامپ و آمریکا برای تأثیرگذاری بر روند تصمیم‌گیری کاخ سفید استفاده کنند.

*با وجود تشدید حملات نظامی در جبهه‌ها برخی معتقدند مانع اصلی صلح عوامل میدانی نیست، بلکه تصمیم‌های سیاسی است. نظر شما چیست؟

حملات گسترده‌ای که این روزها در جبهه‌های مختلف صورت می‌گیرد، به خودی خود مانع صلح نیست، زیرا چنین درگیری‌هایی طی چهار سال گذشته نیز وجود داشته و هیچ‌گاه گفت‌وگوها برای آتش‌بس منوط به توقف کامل حملات نبوده است.

به نظر می‌رسد آنچه اکنون بیش از هر چیز روند صلح را متوقف کرده، اقدامات سیاسی اروپا و تصمیم‌های دولت اوکراین است.

پس از ارائه‌ طرح صلح ترامپ، چند تحرک مهم در اروپا و کی یف رخ داده که نشان می‌دهد طرف‌های اروپایی تمایلی به پیش‌برد این طرح ندارند. یکی از این موارد، اصلاح قانون اساسی اوکراین بود؛ در این اصلاحیه، زبان روسی – که یکی از بندهای اصلی طرح ترامپ بر حمایت از آن تأکید داشت – از فهرست زبان‌های مورد حمایت رسمی حذف شد. این در حالی است که روسیه یکی از دلایل آغاز جنگ را «حفاظت از روس‌زبان‌ها در اوکراین» عنوان کرده بود. بنابراین، حذف زبان روسی از قانون اساسی دقیقاً برخلاف مفاد طرح ترامپ و یکی از شروط اساسی صلح به‌شمار می‌رود.

اما نکته مهم‌تر، اقدام اخیر اتحادیه اروپا برای مسدودسازی دائمی دارایی‌های روسیه در اروپا و اختصاص وام به اوکراین از محل همان منابع مالی است. مسکو این اقدام را نوعی «غارت و سرقت اموال» توصیف کرده و بارها هشدار داده که واکنش سختی نسبت به آن نشان خواهد داد. این اقدامات به‌روشنی در تعارض با طرح صلح ترامپ قرار دارد. بنابراین می‌توان گفت که در شرایط کنونی مانع اصلی صلح، نه تحرکات میدانی، بلکه تصمیم‌های سیاسی و اقتصادی تازه‌ای است که از سوی اروپا و اوکراین اتخاذ می‌شود.

*با در نظر گرفتن همه‌ این عوامل، جمع‌بندی شما از وضعیت کنونی و چشم‌انداز پیش‌رو چیست؟

با وجود تمام چالش‌ها و فشارهای موجود، هنوز نمی‌توان گفت که اوکراین در آستانه‌ فروپاشی اجتماعی قرار دارد. نارضایتی‌ها وجود دارد و محبوبیت زلنسکی کاهش یافته، اما دولت همچنان از حمایت مردمی برای مقاومت در برابر واگذاری سرزمین برخوردار است. زلنسکی تلاش می‌کند با تکیه بر همین حمایت داخلی و پشتیبانی اروپا، در برابر طرح ترامپ مقاومت کند.

با این حال، تحولات اخیر نشان می‌دهد که اختلافات عمیقی بین اروپا و آمریکا وجود دارد. انتشار سند امنیت ملی جدید آمریکا که اروپا را «بار اضافه» توصیف می‌کند، گواهی بر این شکاف فزاینده است.

از دیدگاه واشنگتن، جنگ اوکراین ابزاری بود برای تضعیف روسیه، اما اکنون به مانعی برای تمرکز آمریکا بر چالش اصلی، یعنی چین تبدیل شده است. با این وصف، به نظر می‌رسد اختلافات دو سوی آتلانتیک آن‌قدر جدی است که نمی‌توان انتظار داشت بحران اوکراین در کوتاه‌مدت و به‌ویژه در فصل زمستان حل شود. روسیه نیز از این اختلافات استقبال می‌کند و به عملیات نظامی خود سرعت می‌بخشد تا اهدافش را پیش ببرد.

در مجموع، با وجود تلاش‌های پراکنده برای صلح، چشم‌انداز روشنی برای پایان جنگ در اوکراین دیده نمی‌شود. شکاف‌های عمیق بین بازیگران اصلی و منافع متضاد آن‌ها، ادامه این بحران را در کوتاه‌مدت محتمل می‌سازد.